Moje wspomnienie o Pani Profesor Jadwidze Staniszkis (1942-2024) – socjolożce i politolożce

Profesor Jadwiga Staniszkis to niezwykła osobowość i ikona polskiej socjologii. Niezależna, idąca swoją drogę, na przekór wytyczanym modom i trendom.

Ukończyła socjologię na Uniwersytecie Warszawskim. Pracowała na Wydziale Filozofii i Socjologii na UW w Zakładzie Socjologii Pracy i Organizacji w Instytucie Socjologii. Prócz tego także w Zakładzie Studiów Politycznych na Wydziale Studiów Politycznych w Wyższej Szkole Biznesu – National-Louis University oraz w Instytucie Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk. Zasiadała w Komitecie Socjologii PAN. 

Po zakończeniu pracy w Instytucie Socjologii współpracowała z SGH, prowadząc wykłady dla studentów amerykańskich. Bardzo sobie ceniła ten kontakt i te spotkania, o czym mi mówiła osobiście.

Prof. Jadwiga Staniszkis umiędzynarodowiała naukę, zanim stało to się modne i wręcz obowiązkowe. Była też stypendystką w Wilson Center w Waszyngtonie. Wykładała w Stanach Zjednoczonych m.in. w UCLA, na Uniwersytecie Harvarda, Uniwersytecie Michigan, jak również w Chinach, Japonii i na Tajwanie. Zajmowała się badawczo zagadnieniami z socjologii ekonomicznej, globalizacji, przemian systemu socjalistycznego.

Jej pierwsze publikacje ukazały się po angielsku: najpierw w Japonii (Pōrando Shakai No Benshōhō, The dialectics of socialist society: Polish case) przetłumaczona z manuskryptu w angielskim na japoński. Tokio: Iwanami Shoten, 1981. Nr. 66 Serii Gendai Sensho (Nauka Współczesna, dotycząca dialektyki społeczeństwa socjalistycznego została przetłumaczona w Japonii. Druga to „Poland’s Self-Limiting Revolution, Jan Tomasz Gross (red.), Princeton University Press, Princeton, New Jersey (1984) „Samoograniczającej się rewolucji", opublikowanej po angielsku. Po polsku zaczęła publikować wraz ze zmianą systemu politycznego: Ontologia socjalizmu (1988), Postkomunizm (2000), Władza globalizacji (2003), O władzy i bezsilności (2006).

Fascynującą osobowość prof. Jadwigi Staniszkis możemy poznać dzięki jej autobiografii „Ja, próba rekonstrukcji” (2008) czy wywiadu-rzeki udzielonego Cezaremu Michalskiemu „Życie towarzyskie i uczuciowe” (2010).

Odważna komentatorka życia politycznego, mieszkanka Podkowy Leśnej, gdzie jeszcze jakiś czas temu spacerowała z plecakiem i w towarzystwie swoich psów. Miło odpowiadała na „dzień dobry”, czy odwzajemniała uśmiech, ale budowała dystans.

Miałam szczęście chodzić na wykłady Pani Profesor, podziwiać niezależność myślenia, często kontrowersyjne, ale oryginalne sądy. Jako studentki czy studenci pierwszych lat studiów nie zawsze rozumieliśmy język Pani Profesor, często trudny i hermetyczny, ale wprowadzający nas w tajniki socjo-politycznych analiz, z odwołaniem do światowej literatury socjologicznej.

Od zawsze silnie zaangażowana w polityczne przemiany: działalność opozycyjną. Była jedyną kobietą- doradczynią w czasie strajków Stoczni Gdańskiej.

Później, już w XXI wieku weszła w rolę ekspertki, goszcząc w różnych mediach. Zawsze podnosiła poziom dyskusji, wprowadzając elementy naukowego języka i analizy. Inspirowała, zmuszała do intelektualnego wysiłku. Starała się wprowadzać reguły pola naukowego w pole medialne.

Pani Profesor dała się poznać w nowej roli: krytycznej obserwatorki życia politycznego. Była osobą wewnątrzsterowną, nieulegającą ani pochlebcom ani niełagodzącą swoich sądów pod wpływem krytycznych uwag. Takiej niezależności w myśleniu i nauki uprawianej w imię akademickiej wolności będzie brakować, a Pani Profesor Jadwiga Staniszkis pozostanie jej symbolem.

Pamiętajmy o Pani Profesor, czytajmy jej prace, niech staną się inspiracją do badań, krytycznej refleksji dla młodych badaczek i badaczy z zakresu nauk społecznych!

dr hab. Małgorzata Molęda-Zdziech, prof. SGH, kierowniczka Katedry Studiów Politycznych, Kolegium Ekonomiczno-Społeczne SGH