Wyzwania kształcenia językowego w uczelniach. Rola Centrum Nauki Języków Obcych we wspieraniu kompetencji studentów dla uczenia się przez całe życie

W ramach sesji I „Aktualne wyzwania kształcenia językowego w uczelniach”, której moderatorem była dr hab. Ewa Chmielecka, Lider Projektu FRP-Pearson, wykład pt. „Polityka i praktyki kształcenia językowego w szkolnictwie wyższym” wygłosiła Jolanta Urbanik, ekspert ds. umiędzynarodowienia kształcenia. Podkreśliła wagę Europejskiej polityki wielojęzyczności w świetle Zaleceń Rady UE w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie oraz kompleksowego podejścia do nauczania i uczenia się języków obcych. Wspomniano również o Zaleceniu Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie różnojęzycznej i międzykulturowej edukacji na rzecz kultury demokratycznej.

Kolejny wykład, dotyczący najnowszych trendów i rozwiązań w edukacji językowej w erze sztucznej inteligencji (AI), wygłosił Bartłomiej Janiak z firmy Pearson. Prelegent podkreślił, że następuje nieuchronna integracja oprogramowania ze sztuczną inteligencją, a także odejście od uniwersalnych modeli AI na rzecz spersonalizowanych, dostosowanych do konkretnej branży lub użytkownika, co zwiększa ich praktyczne zastosowanie. AI generatywna osiąga coraz wyższy poziom zaawansowania, umożliwiając tworzenie wysokiej jakości treści audio i wideo, co wpływa na przemysł kreatywny, media oraz także na uczenie się i nauczanie języków.

Choć nie ulega wątpliwości, że sztuczna inteligencja spowodowała prawdziwą rewolucję w uczeniu się i nauczaniu języków obcych, chociażby poprzez monitorowanie postępów w czasie rzeczywistym, wspieranie nauki wymowy w oparciu o materiały autentyczne oraz tworzenie immersyjnych środowisk edukacyjnych (VR, AR), to jednak tradycyjne metody wciąż oferują wiele korzyści, których ta technologia nie jest w stanie zastąpić. W kontekście zalet tradycyjnego uczenia się i nauczania należy z pewnością podkreślić znaczenie planowania procesu nauki języka obcego przez profesjonalną kadrę dydaktyczną przy uwzględnieniu rozwoju kluczowych kompetencji językowych i społecznych oraz przybliżanie uczącym się różnic interkulturowych. Jak powszechnie wiadomo, w tradycyjnym procesie uczenia się języków obcych dużą rolę odgrywają także takie czynniki, jak m.in. relacje interpersonalne, emocje, mowa ciała oraz wrażliwość. Natomiast sztuczna inteligencja – choć z pewnością może stymulować pewne elementy komunikacji – to jednak nie jest w stanie ich w pełni odzwierciedlać.

W ramach sesji I zespół Centrum Nauki Języków Obcych SGH przedstawił prezentację pt. „Rola Centrum Nauki Języków Obcych we wspieraniu kompetencji studentów dla uczenia się przez całe życie”.

W części pierwszej skupiono się na ofercie dydaktycznej CNJO jako szczególnej wartości dodanej dla wspólnoty akademickiej uczelni. Podkreślono, że oferta ta jest bardzo bogata, a SGH jest tradycyjnie utożsamiana z bardzo wysokim poziomem nauczania języków obcych. CNJO niezmiennie od dekad dba o wysoką jakość nauczania. Dzięki temu absolwenci SGH są poszukiwanymi kandydatami na rynku pracy, z łatwością komunikują się w językach obcych, uczestniczą w programach wymian i międzynarodowych stażach i posiadają kompetencje społeczne i międzykulturowe, niezbędne dla funkcjonowania w społeczeństwie XXI wieku.

W drugiej części prezentacji przybliżono pojęcie kompetencji kluczowych, czyli umiejętności, które każdy człowiek powinien posiadać, aby móc się w pełni samorealizować, a także realizować swoje cele zawodowe i społeczne w dynamicznie zmieniającym się świecie. Szczególną uwagę zwrócono na fakt, iż w najnowszej literaturze przedmiotu występuje bogata synonimia w odniesieniu do tzw. kompetencji kluczowych, które nazywane są również kompetencjami przyszłości, (ang. future skills), kompetencjami tranzytywnymi lub umiejętnościami miękkimi. Nie sposób nie odnieść się tutaj do klasycznego pojęcia „inteligencji emocjonalnej” autorstwa Daniela Golemana, który wskazuje, iż kluczowe znaczenie dla osiągnięcia doskonałości w pracy ma nie tylko wiedza specjalistyczna, lecz przede wszystkim inteligencja emocjonalna. Składają się na nią umiejętności osobowe (samoświadomość, samoregulacja i motywacja) oraz społeczne (empatia, wpływanie na innych, porozumienie, łagodzenie konfliktów, przewodzenie, katalizowanie zmian, tworzenie więzi, współpraca, praca w zespole). Zauważono tutaj wyraźną paralelę między umiejętnościami kluczowymi, wymienianymi w jednej z ostatnich edycji raportu cyklicznie publikowanego przez Światowe Forum Ekonomiczne (WEF) – The Future of Jobs 2023 – a kompetencjami, które powinny być budowane u studentów i wskazywanymi przez dr. hab. Jakuba Brdulaka, prof. SGH. Są to:

• kreatywne i krytyczne myślenie (creative and critical thinking),
• rozwiązywanie problemów (problem solving),
• aktywne obywatelstwo (active citizenship),
• odpowiedzialne obywatelstwo (responsible citizenship),
• uczenie się przez całe życie (lifelong learning)1.

Odnosząc się do wspierania rozwoju kompetencji przyszłości, które na użytek artykułu i dydaktyki stosowanej w CNJO SGH nazwano kompetencjami osobistymi, społecznymi i w zakresie uczenia się, w prezentacji uwypuklono, jak implementowane są one w praktyce. Kształcenie językowe w CNJO umożliwia obserwację postępów studentów w zakresie posługiwania się językiem w ciągu dwóch lat trwania kursu (na studiach licencjackich) lub jednego (na studiach magisterskich) i zauważenie postępów w odniesieniu do licznych aspektów powyższych kompetencji; jest to przede wszystkim sztuka prezentacji i autoprezentacji.

Na zajęciach studenci uczą się stosowania szerokiego spektrum technik perswazyjnych i retorycznych, które pozwalają wywierać wpływ na odbiorców. Dzięki temu rozwijają umiejętności istotne dla przyszłych menedżerów, marketingowców, specjalistów HR itp. Studenci analizują sposoby konstruowania prezentacji, dzielenia jej na odpowiednie części oraz uwypuklania kluczowych elementów treściowych w sposób ułatwiający ich zapamiętywanie. Dzielą się również z grupą technikami mnemotechnicznymi wspierającymi proces zapamiętywania, a także narzędziami pomagającymi w zarządzaniu czasem, zwiększaniu produktywności, planowaniu i osiąganiu celów. Przykłady takich narzędzi to: Eat the Frog, technika Pomodoro, The Golden Hour (Optimal Work), Design Thinking oraz matryca Eisenhowera. Uczą się od mistrzów przemawiania, wzorując się na udostępnianych im na zajęciach materiałach wideo, w swoich wystąpieniach stosując anegdotę, storytelling, i grupują przekazywane treści według systemu dream framework albo disaster framework.

Na zajęciach językowych dodatkowo ćwiczona jest praca w zespole (w parach i mikrogrupach). I tak, przy projektach grupowych, studiach przypadku (ang. case studies), np. przy wymyślaniu logo, brandingu i strategii marketingowej określonej firmy, integrujemy doświadczenia zawodowe studenta z treściami sylabusowymi, jednocześnie doskonaląc umiejętność współpracy w praktyce. Studenci wymieniają się pomysłami i doświadczeniami, co wspiera proces uczenia się przez całe życie (ang. life-long learning). Ich działania stanowią znakomity przykład korzystania z różnorodnych źródeł wiedzy. Ponadto, dzięki długości trwania kursu oraz częstotliwości zajęć, w grupach lektoratowych tworzą się więzi i wspólnoty. Zajęcia sprzyjają rozwijaniu umiejętności nawiązywania i utrzymywania kontaktów (ang. networking), wspierają samopomoc koleżeńską oraz pracę w ramach wspólnie tworzonych firm i fundacji czy wystąpień, np. na Forum Ekonomicznym w Karpaczu, a nawet zawieraniu związków małżeńskich.

Paradoks naszych czasów polega na tym, że coraz większa technologizacja, również narzędzi stosowanych w procesie dydaktycznym, ułatwia w niespotykanym do tej pory stopniu pracę nauczycielowi, który zarazem musi spędzić wiele czasu na opanowanie owych narzędzi. Można by powtórzyć sformułowanie z czasów pandemii COVID-19 i globalnego przestawienia się na tryb nauczania zdalnego: technologia, oprócz wykładanego przedmiotu, stała się naszym, nauczycieli, drugim zawodem, w którym nieustannie doskonalimy nasze umiejętności.

Dotychczasowe doświadczenia ze stosowania AI na zajęciach językowych w CNJO, podpatrywanie globalnych trendów edukacyjnych oraz udział w konferencjach i warsztatach, których organizatorzy na gorąco podążają za dynamicznymi zmianami, przekonują, że pomimo rewolucji fundowanej przez sztuczną inteligencję, wciąż nie do zastąpienia jest profesjonalna kadra dydaktyczna.

Obecnie takim wyzwaniem technologicznym jest konieczność zmierzenia się z – wydawałoby się nieomal nieograniczonymi – możliwościami oferowanymi przez sztuczną inteligencję w obszarze dydaktycznym. Dotychczasowe doświadczenia ze stosowania AI na zajęciach językowych w CNJO, podpatrywanie globalnych trendów edukacyjnych oraz udział w konferencjach i warsztatach, których organizatorzy na gorąco podążają za dynamicznymi zmianami, przekonują, że pomimo rewolucji fundowanej przez sztuczną inteligencję, wciąż nie do zastąpienia jest profesjonalna kadra dydaktyczna. Nie ulega wątpliwości, że narzędzia i aplikacje AI mogą być bardzo pomocne na zajęciach języka obcego w biznesie i ekonomii – mogą być wykorzystane do generowania zadań leksykalnych z określonego zakresu specjalistycznej terminologii; mogą wspomagać proces pisania raportu czy korespondencji biznesowej, a nawet pomóc streścić tekst naukowy. Narzędzia te można wykorzystać jeszcze bardziej bezpośrednio do ćwiczenia umiejętności potrzebnych w pracy absolwenta SGH – przyszłego przedsiębiorcy, polityka, działacza – mogą one wygenerować agendę spotkania na szczycie; frazeologię i retorykę właściwą sposobowi wypowiadania się dla danej postaci, dostarczyć różnych perspektyw interesariuszy, a nawet stworzyć symulację takiego spotkania w środowisku immersyjnym lub wirtualnym. Warto jednak podkreślić, że właściwe zastosowanie AI na zajęciach dydaktycznych wymaga odpowiedniego stopnia kontroli i weryfikacji rezultatów pracy AI przez profesjonalną i stale podnoszącą swoje kompetencje w tym zakresie kadrę dydaktyczną. I tak przykładowo wsparcie nauczyciela jest niezbędne, by nawigować studentów w obszarze krytycznej analizy tekstów pisanych przez człowieka oraz sztuczną inteligencję, by pomóc porównać ich rejestry językowe, korygować wypowiedź pod względem leksykalnym, gramatycznym, stylistycznym oraz merytorycznym.

Trzeba zatem zauważyć, iż pomimo proliferacji narzędzi informatycznych, elektronicznych oraz wykorzystujących sztuczną inteligencję, a może właśnie tym bardziej, tzw. czynnik ludzki, miękki odgrywa zasadniczą rolę w sytuacjach, w których wielokrotnie znajdzie się absolwent SGH – w negocjacjach, finalizacji transakcji sprzedażowej czy po prostu w umiejętności nawiązania kontaktu. Ostatecznie przekonanie rozmówcy do swojej racji, sprzedaż produktu czy usługi odbywa się właśnie dzięki umiejętnościom miękkim, dzięki emocji i charyzmie mówcy/sprzedającego/marketingowca, etc. Dlatego należy z całą mocą podkreślać, że zajęcia językowe, ze swojej natury nastawione na komunikację, mogą w wieloraki sposób wykorzystywać swój potencjał do doskonalenia wśród studentów umiejętności, które są niezbędne nie tylko w życiu profesjonalnym absolwenta uczelni ekonomiczno-społecznej, ale człowieka żyjącego współcześnie w ogóle.

Zajęcia językowe pokazują, że student to nie tylko odbiorca wiedzy, ale jej współtwórca, inicjator, katalizator, dzięki stosowaniu przez studentów rozmaitych aplikacji, narzędzi informatycznych w procesie wspierającym dydaktykę; integracji różnych doświadczeń, źródeł wiedzy, technik przekazu.

Zauważamy ponadto, że nasze zajęcia pozwalają na twórcze wyrażanie siebie przez studentów: czerpanie wiedzy nie tylko z podręczników ekonomicznych, ale z różnych tekstów kultury, by korzystać z globalnego dziedzictwa intelektualnego i zwiększać swoje kompetencje istotne w rozwoju osobistym, jak i zawodowym. Warto wymienić kilka tytułów książek, które przy różnych okazjach na zajęciach językowych przywoływane były przez studentów jako źródła czerpanej przez nich wiedzy i wzorców, a gdzie uobecnia się profil społeczno-ekonomiczny uczelni:

• Jeff Bezos, The Regret Minimisation Framework – o tym, jak podejmować wielkie decyzje,
• Nassim Taleb, The Black Swan – o ludzkiej umiejętności wyjaśniania sobie zawiłych i nieprzewidywalnych wydarzeń,
• Jeff Olson, The Slight Edge – o tym, jak przekuwać proste codzienne rutyny w życiowy sukces,
• Klaus Schwab, The Fourth Industrial Revolution – o tym, jak poruszać się w czasach rewolucji 4.0, gdzie świat fizyczny łączy się z cyfrowym,
• Daniel Kahneman, Thinking, Fast and Slow – o szczęściu, zadowoleniu z życia, w którym ból łączy się z przyjemnością i optymalizacji procesu podejmowania decyzji, zwłaszcza w warunkach niepewności,
• Benjamin Graham, The Intelligent Investor (ze wstępem Warrena Buffeta) – między zarządzaniem ryzykiem a strategiami inwestycyjnymi.

W prezentacji pokusiłyśmy się o sformułowanie tezy, iż dzięki zajęciom językowym student SGH staje się obywatelem świata wrażliwym na współczesne kwestie etyczne poprzez dyskusję nad takimi zagadnieniami, jak etyczność łańcuchów dostaw, obszary biedy, współczesne wykluczenia, zrównoważony rozwój, neuroróżnorodność. Dyskusja na powyższe tematy (w powiązaniu z różnymi ćwiczenia językowymi) pomaga studentowi formułować i wyrażać swoje zdanie w odniesieniu do zagadnień współczesnego świata. Student ma możliwość nieustannego łączenia wiedzy o gospodarce nabywanej w uczelni ze światem zewnętrznym, np. przy okazji sylabusowego tematu o zrównoważonej turystyce, opartej na społeczności lokalnej (ang. community-based tourism) studenci zachęcani są do odnoszenia się do doświadczeń lokalnych samorządów w zakresie zarządzania gminą o potencjale turystycznym w sposób zrównoważony i efektywny. Aktywności te siłą rzeczy pozwalają uczestnikom procesu dydaktycznego na integrowanie doświadczeń – osobistych, akademickich, organizacyjnych, m.in. poprzez uczestnictwo w kołach, organizacjach w obrębie SGH i poza. Warto zauważyć, jak różnorodne zainteresowania i pasje studentów wspiera SGH: seminarium odbywało się w przeddzień pierwszej edycji Dni Artystycznych SGH, które były okazją do zaprezentowania się zespołów artystycznych naszej Alma Mater: Teatru SGH, Zespołu Pieśni i Tańca, Chóru SGH oraz grupy Big Band White Collars pod hasłem ukutym przez organizatorów: „SGH Warsaw School of Economics to nie tylko kierunki ekonomiczne. Wśród tego kryje się miłość do piękna kultury i sztuki, które chcemy promować i pokazać, że szkoła ekonomiczna to coś więcej”.

W wystąpieniu na seminarium podkreśliłyśmy, że dzięki zajęciom językowym w CNJO SGH student doświadcza edukacji uniwersalnej i holistycznej, gdzie elementy wiedzy ścisłej łączone są z humanistyczną. Wszystko to odbywa się za sprawą języka obcego sprofilowanego pod uczelnię ekonomiczno-społeczną, nacisku na doskonalenie umiejętności miękkich oraz integracji treści sylabusów zajęć językowych z profilem uczelni. Dzięki temu student umie wyrażać siebie i dzielić się cząstką swojej osobowości. Jak powiedział Ludwig Wittgenstein: „Granice mojego języka są granicami mojego świata”. Zajęcia językowe w SGH nieustannie poszerzają te granice i horyzonty studentów, integrując na wiele różnych sposobów twardą wiedzę, umiejętności miękkie, działalność organizacyjną i już w czasie studiów zdobywane doświadczenie zawodowe. Wszystko to przyczynia się do osiągnięcia przez studentów i absolwentów SGH wyjątkowej przewagi konkurencyjnej na rynku pracy.

Trzecia część prezentacji poświęcona była roli CNJO jako potencjalnego partnera dla otoczenia zewnętrznego i biznesowego. Mając na uwadze potrzebę rozwoju wspomnianych kompetencji osobistych, społecznych i w zakresie uczenia się języków obcych także poza lektoratami, CNJO SGH opracowało plan możliwych kierunków rozwoju. Obejmuje on, m.in. szereg inicjatyw ukierunkowanych na wspieranie studentów w budowaniu kompetencji interkulturowych oraz zdobywaniu praktycznego doświadczenia w międzynarodowym środowisku biznesowym przy jednoczesnym rozwijaniu umiejętności językowych.

Kluczowym elementem opracowanej strategii jest współpraca CNJO z międzynarodowymi instytucjami zewnętrznymi, takimi jak np. izby gospodarcze czy placówki dyplomatyczne w zakresie organizowania spotkań ich przedstawicieli ze studentami SGH. Spotkania te mogą stanowić dla studentów doskonałą okazję do poznania zarówno praktycznych aspektów funkcjonowania międzynarodowego biznesu, jak również zdobycia cennych doświadczeń w komunikacji w językach obcych. Studenci uczestniczący w tego typu spotkaniach będą mieli możliwość poszerzenia wiedzy na temat trendów biznesowych, będą mogli poznać aktualne wyzwania, z którymi mierzą się międzynarodowe przedsiębiorstwa, pozyskają wiedzę o możliwościach współpracy międzynarodowej oraz będą mogli lepiej zrozumieć różnice interkulturowe w biznesie czy dyplomacji, jednocześnie rozwijając praktyczne umiejętności językowe w kontekście biznesowym.

Kolejną inicjatywą w strategii rozwoju CNJO jest zachęcanie studentów do uczestnictwa w wydarzeniach oraz warsztatach organizowanych przez instytucje zewnętrzne. Przykładem są debaty/symulacje organizowane przez Parlament Europejski. Studenci uczestniczący w tego typu wydarzeniu, posługując się wybranym językiem obcym, wcielają się w rolę europosłów, negocjują i podejmują decyzje w sprawie uchwalenia bądź odrzucenia danej dyrektywy UE. Uczestnictwo studentów w takiej debacie sprzyja rozwojowi umiejętności komunikacyjnych oraz argumentowania w języku obcym. Jest to również okazja do doskonalenia wystąpień publicznych i moderowania dyskusji, a dodatkowo uczestnicy mają możliwość poszerzenia słownictwa w danym języku obcym w wielu aspektach, począwszy od kwestii społecznych, politycznych po zagadnienia ekonomiczne i środowiskowe.

Ponadto w planie rozwoju CNJO znalazły się także warsztaty wspierające rozwój umiejętności miękkich prowadzone w językach obcych. Jest to inicjatywa łącząca naukę i doskonalenie języka obcego z rozwojem kluczowych umiejętności potrzebnych w życiu zawodowym i osobistym. Warsztaty będą obejmowały zagadnienia, takie jak m.in. komunikacja interpersonalna, zarządzanie czasem, budowanie relacji, rozwiązywanie konfliktów oraz umiejętność pracy w zespole.

Sesja II seminarium stanowiła panel dyskusyjny na temat konieczności zwiększenia wymagań poziomu egzaminu językowego na ukończenie kształcenia na 8. Poziomie Polskiej Ramy Kwalifikacji (PRK), a jego moderatorem była Lucyna Skwarko, prezes Stowarzyszenia SERMO, dyrektor Studium Języków Obcych Politechniki Warszawskiej. Obecnie stopień doktora nadany może być osobie posiadającej kompetencje w zakresie znajomości języka obcego nowożytnego na poziomie co najmniej B2, jednak w opinii wielu naukowców poziom ten powinien zostać podniesiony do C1.

W trakcie sesji III uczestnicy panelu starali się odpowiedzieć na pytanie, czy wykaz certyfikatów potwierdzających znajomość języka obcego powinien być regulowany rozporządzeniem MNiSW czy też powinna to być decyzja uczelni. Moderatorem panelu była dr Sylwia Kossakowska-Pisarek, a Anna Kowalczyk, Sales Director Pearson, przybliżyła słuchaczom najnowsze egzaminy oferowane przez tę firmę.

Tematyka seminarium idealnie wpasowało się w oczekiwania wobec kształcenia językowego w uczelniach oraz jego roli w dobie szybkiego postępu technologicznego, w tym rozwoju sztucznej inteligencji. Wydarzenie było okazją, aby zyskać cenną wiedzę, nawiązać kontakty oraz uczestniczyć w dyskusji na temat przyszłości edukacji językowej. Seminarium odbyło się 3 grudnia 2024 r. w siedzibie Fundacji Rektorów Polskich w Warszawie. Zostało zorganizowane przez Fundację Rektorów Polskich we współpracy z partnerem strategicznym, firmą Pearson Central Europe.

DR IZABELA GODLEWSKA, Zespół Języka Angielskiego, Centrum Nauki Języków Obcych SGH	DR RENATA JAGACZEWSKA, Zespół Języka Niemieckiego, Centrum Nauki Języków Obcych SGH	DR RENATA NOWICKA, Zespół Języka Angielskiego, Centrum Nauki Języków Obcych SGH