O ubezpieczeniach, edukacji finansowej i nowoczesnych technologiach
Międzynarodowe seminarium naukowe „Insurance literacy and insurance knowledge, financial education and modern technologies” (Umiejętność korzystania i wiedza na temat ubezpieczeń, edukacja finansowa i nowoczesne technologie), zorganizowane przez Katedrę Systemu Finansowego SGH, było okazją do wymiany myśli i wyników badań reprezentantów trzech ośrodków badawczych – Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Università degli Studi Milano-Bicocca i Uniwersytetu Jagiellońskiego. Dzięki formule hybrydowej w wydarzeniu wzięły udział także osoby z innych ośrodków akademickich w Polsce i we Włoszech.
Podczas seminarium uczestnicy mieli możliwość wysłuchania i przedyskutowania wystąpień przygotowanych przez prof. Paolę Bongini i prof. Francescę Mattassoglio z Uniwersytetu Milano-Bicocca oraz prof. Piotra Tereszkiewicza z Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Profesor Bongini wygłosiła referat pt. „Life and non-life insurance holdings: does individual insurance knowledge matter?” (Ubezpieczenia na życie i ubezpieczenia majątkowe: czy indywidualna wiedza na temat ubezpieczeń ma znaczenie?), podczas którego zaprezentowała wyniki badania przeprowadzonego we współpracy z Dorianą Cucinelli oraz Marią-Gaią Soaną z Uniwersytetu w Parmie. Celem badania była analiza związku pomiędzy poziomem wiedzy finansowej osób fizycznych na temat ubezpieczeń a liczbą posiadanych przez nie produktów ubezpieczeniowych. Wybór tego zagadnienia badawczego nie był przypadkowy. Pomimo systematycznie rosnącego zainteresowania środowiska akademickiego tematem wiedzy i edukacji finansowej, niewiele badań skupia się na pomiarze wiedzy w zakresie ubezpieczeń. Przeprowadzone przez Zespół prof. Bongini badanie ankietowe na reprezentatywnej próbie 2053 respondentów we Włoszech jednoznacznie pokazało, że poziom wiedzy na temat ubezpieczeń jest kluczowym czynnikiem wpływającym na ich popularność. Uzyskane wyniki pozwoliły sformułować konkluzję, że wyższy poziom wiedzy ubezpieczeniowej konsumentów przyczynia się do wyższego popytu na produkty ubezpieczeniowe oraz do rozwoju rynku ubezpieczeń. Organy nadzorcze i rządy powinny zatem promować zrównoważone programy edukacji ubezpieczeniowej wśród konsumentów. Programy te mogą zwiększyć świadomość zalet produktów ubezpieczeniowych, a tym samym bezpośrednio poprawić jakość życia, zmniejszyć wydatki socjalne państwa i pobudzić rynek ubezpieczeń na życie.
Problem edukacji, której celem jest podniesienie świadomości finansowej jest również podnoszony w badaniach prowadzonych w Polsce. Na potwierdzenie tego można m.in. przytoczyć pierwszą główną rekomendację dla stabilnego i zrównoważonego rozwoju rynku ubezpieczeń w Polsce w perspektywie trzyletniej (tzn. w latach 2025–2027), wynikającą z badania „Analiza kluczowych czynników wpływających na rozwój rynku ubezpieczeń w Polsce w perspektywie trzyletniej”1, przeprowadzonego we wrześniu 2024 r. przez EKF Research we współpracy z Deloitte. Wskazano w nim na znaczenie edukacji i świadomości klientów oraz na inicjatywy społeczne. Jest to szczególnie istotne w świetle wyników Raportu Polskiej Izby Ubezpieczeń (PIU) Polacy i ryzyko – jak się ubezpieczamy? Luka ubezpieczeniowa w Polsce, opracowanego z Milliman Polska w maju 2024 r. Zgodnie z raportem oszacowana w Polsce luka ubezpieczeniowa2 w obszarze zdrowia wynosi 125 mld zł rocznie, a luka emerytalna 75 mld zł w porównaniu do najlepszych systemów zdrowia w Europie.
Wystąpienie profesor Mattassoglio pt. „Insurance and technologies. The rules of the AI act for life and health insurance” (Ubezpieczenia i technologie. Zasady ustawy o sztucznej inteligencji w ubezpieczeniach na życie i zdrowotnych) dotyczyło przyjętego w marcu 2024 r. przez Parlament Europejski Rozporządzenia UE 2024/1689 w sprawie ustanowienia zharmonizowanych przepisów dotyczących sztucznej inteligencji3. Celem rozporządzenia jest zabezpieczenie możliwości korzystania z technologii sztucznej inteligencji (AI) w sposób bezpieczny, etyczny i odpowiedzialny oraz budując zaufanie do systemów AI. Prelegentka omówiła zapisy prawa unijnego, które pozwolą na ograniczenie ryzyka związanego z wykorzystania systemów AI przez firmy ubezpieczeniowe do przetwarzania zbiorów danych w celu oceny ryzyka i ustalania cen produktów ubezpieczeniowych, a także kampanii marketingowych lub spersonalizowania produktów i usług dla konsumentów. Wprowadzenie rozporządzenia jest istotne również w świetle innej rekomendacji zawartej w wyżej przytoczonym badaniu EKF Research, wskazującej na potrzebę inwestowania w nowoczesne technologie i wykorzystanie AI do zwiększenia efektywności map ryzyka dla branży ubezpieczeniowej oraz automatyzacji likwidacji szkód4.
Profesor Tereszkiewicz w wystąpieniu pt. „Empirical findings from European InsurTech markets as a roadmap for regulators” (Wyniki badań empirycznych dotyczących europejskich rynków InsurTech jako wytyczne dla organów regulacyjnych) zaprezentował wyniki badania przeprowadzonego w ramach projektu „Umowa ubezpieczeniowa w XXI wieku”, finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki, w którym udział brała dr Ewa Cichowicz, jedna z organizatorek seminarium. Wyniki te są zbieżne z problemem podjętym przez prof. Mattassoglio w jej wystąpieniu, opisanym powyżej. Celem badania była natomiast ocena wpływu obserwowanego obecnie procesu digitalizowania rynku ubezpieczeń, wykorzystującego sztuczną inteligencję, na sytuację klientów.
Prace badawcze zwracające uwagę na takie zagadnienia są szczególnie istotne w świetle wyników innych badań, jak np. zaprezentowanych przez PIU i Accenture w Raporcie „Cyfryzacja sektora ubezpieczeń w Polsce” z kwietnia 2024 r., potwierdzających wysoki odsetek wykorzystywania nowoczesnych technologii oraz narzędzi cyfrowych przez zakłady ubezpieczeń w celu zwiększenia efektywności procesów wewnętrznych, likwidacji szkód oraz aktywnego wsparcia w sprzedaży. Około 70% zakładów już wykorzystuje nowoczesne rozwiązania. W latach 2022–2023 ok. 80% z nich podniosło nakłady finansowe na cyfryzację, a 60% zwiększyło liczbę partnerów technologicznych5.
Należy podkreślić, że produkty i usługi oferowane na rynku ubezpieczeniowym szczególnie łatwo mogą być poddawane wirtualizacji, cyfryzacji, „odmiejscowieniu”, a jednocześnie personalizacji. Z drugiej strony, zmianom uległy potrzeby i oczekiwania klientów, którzy coraz częściej swobodnie poruszają się w internecie, przyzwyczajeni do wielu opcji wyboru, a zarazem domagają się indywidualnego podejścia. Analizując nowe technologie w ubezpieczeniach, zagrożenia z nimi związane i konieczność zapewnienia właściwej ochrony konsumentów, przeprowadzono badanie ankietowe na próbie 2136 Polaków, którzy przynajmniej raz w życiu podpisali umowę ubezpieczeniową. Uzyskane wyniki pokazały, że ochrona konsumentów na rynku ubezpieczeń pełni niebagatelną rolę, zwłaszcza jeśli umowa dotyczy złożonych ubezpieczeń, jakimi są np. ubezpieczenia na życie. Tym większe jest jej znaczenie w sytuacji, kiedy czynności przedkontraktowe i samo zawarcie umowy mają miejsce za pośrednictwem kanałów zdalnych. Jako jedna z trudności uwidoczniła się bowiem możliwość miarodajnego porównania ofert. Innym problemem jest zbyt niska świadomość i wiedza finansowa w zakresie ubezpieczeń. Wnioski końcowe z badania wskazują zatem, że wprowadzenie w Unii Europejskiej szeregu rozwiązań prawnych6 z pewnością może pomóc konsumentom w walce z nieuczciwymi cyfrowymi technikami. Nie rozwiąże to jednak wszystkich możliwych problemów, zwłaszcza w długim okresie, co nabiera szczególnego znaczenia, mając na względzie fakt, iż większość produktów ubezpieczeniowych ma charakter długoterminowy.
Seminarium odbyło się 11 kwietnia br. w SGH w ramach projektu „Regionalna Inicjatywa Doskonałości”, sfinansowanego ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Więcej o projekcie: https://rid.sgh.waw.pl
dr AGNIESZKA NOWAK, Katedra Systemu Finansowego, Kolegium Zarządzania i Finansów SGH
dr EWA CICHOWICZ, Katedra Systemu Finansowego, Kolegium Zarządzania i Finansów SGH
1 Raport EKF i Deloitte bazuje na opiniach 22 ekspertów rynku ubezpieczeniowego, które zostały pozyskane do 23 sierpnia 2024 r. [chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.efcongress.com/wp-content/uploads/2024/10/Analiza-kluczowyc…] (dostęp: 15.05.2025).
2 Pod pojęciem luki ubezpieczeniowej rozumie się w tym kontekście różnicę między faktycznymi potrzebami finansowymi społeczeństwa a zakresem posiadanej przez nie ochrony ubezpieczeniowej, oznaczająca niewystarczające finansowe zabezpieczenie jego członków przed ryzykiem utraty życia, zdrowia oraz majątku.
3 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1689 z dnia 13 czerwca 2024 r. w sprawie ustanowienia zharmonizowanych przepisów dotyczących sztucznej inteligencji oraz zmiany rozporządzeń (WE) nr 300/2008, (UE) nr 167/2013, (UE) nr 168/2013, (UE) 2018/858, (UE) 2018/1139 i (UE) 2019/2144 oraz dyrektyw 2014/90/UE, (UE) 2016/797 i (UE) 2020/1828 (akt w sprawie sztucznej inteligencji).
4 Analiza kluczowych czynników wpływających na rozwój rynku ubezpieczeń w Polsce w perspektywie trzyletniej, Raport EKF i Deloitte, wrzesień 2024 [https://www.efcongress.com/wp-content/uploads/2024/10/Analiza-kluczowyc…] (dostęp: 15.05.2025).
5 „Cyfryzacja sektora ubezpieczeń w Polsce” – II edycja, PIU i Accenture, 25 kwietnia 2024 [https://piu.org.pl/cyfryzacja-sektora-ubezpieczen-w-polsce/].
6 Aktualne ramy prawne UE w tym obszarze to: (1) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/97 w sprawie dystrybucji ubezpieczeń, (2) Dyrektywa 2019/633 w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych w relacjach między przedsiębiorcami w łańcuchu dostaw produktów, (3) Dyrektywa 2002/65/WE w sprawie sprzedaży usług finansowych na odległość, (4) Dyrektywa Rady 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, (5) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych (6) przepisy krajowe dotyczące umów, (7) Zasady europejskiego prawa umów (miękkie prawo międzynarodowe).
Paola Bongini jest profesorem zwyczajnym bankowości i finansów. Jej zainteresowania badawcze obejmują bankowość empiryczną, regulacje finansowe, wiedzę finansową i edukację finansową.
Piotr Tereszkiewicz wykłada prawo prywatne i prawo porównawcze na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Senior Research Affiliate w Instytucie Prawa Handlowego na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Leuven (Belgia). Jego ostatnie badania koncentrują się na prawie porównawczym umów ubezpieczeniowych, w szczególności na ich digitalizacji i zagadnieniach dotyczących ochrony konsumenta.
Francesca Mattassoglio jest profesorem nadzwyczajnym prawa gospodarczego. Posiada tytuł doktora prawa konstytucyjnego na Uniwersytecie w Mediolanie. Jej badania koncentrują się na wpływie innowacji technologicznych na system finansowy (Fintech) i jego regulacji, ze szczególnym uwzględnieniem sztucznej inteligencji, krypto-aktywów i cyfrowych walut banków centralnych.
