W jednym z artykułów poświęconym problemom dostępności szkolnictwa wyższego, który opublikował poczytny dziennik brytyjski „The Guardian”, jego autorka przytacza badania, z których wynika, że w przypadku osób z niepełnosprawnością pójście na uniwersytet zmniejsza prawie o połowę lukę w zatrudnieniu tych osób – różnicę w poziomie zatrudnienia między osobami niepełnosprawnymi i pełnosprawnymi – co oznacza, że wyższe wykształcenie jest najlepszą szansą dla osób z niepełnosprawnością na znalezienie zatrudnienia1. Jednym z kluczowych warunków niezbędnych do wypełnienia tej luki, jest zagwarantowanie dostępności uczelni.
CZYM JEST DOSTĘPNOŚĆ?
Definicji dostępności jest co najmniej kilka. Ustawa z lipca 2019 r. o zapewnieniu dostępności osobom ze specjalnymi potrzebami określa dostępność architektoniczną, cyfrową oraz informacyjno-komunikacyjną, co najmniej w zakresie określonym przez minimalne wymagania, służące zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, będące wynikiem uwzględnienia uniwersalnego projektowania albo zastosowania racjonalnego usprawnienia2. Zaś osobą ze szczególnymi potrzebami jest ta, która ze względu na swoje cechy zewnętrzne lub wewnętrzne, albo ze względu na okoliczności, w których się znajduje, musi podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe środki w celu przezwyciężenia bariery, aby uczestniczyć w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi osobami.
Próbując wyjaśnić zawiłości i uczynić powyższe formułki bardziej dostępnymi, chodzi o znoszenie barier w działalności różnego rodzaju podmiotów uniemożliwiających bądź utrudniających osobom korzystanie z funkcji podmiotu na równych prawach ze względu na ich niepełnosprawność, wiek lub czasowo naruszoną sprawność w zakresie mobilności lub percepcji.
DOSTĘPNOŚĆ UCZELNI
W przestrzeni uczelni osoby ze szczególnymi potrzebami to przede wszystkim studenci, doktoranci i pracownicy. Trudno jest oszacować skalę tego zjawiska. Dostępne są informacje dotyczące liczby osób z niepełnosprawnościami w systemie szkolnictwa wyższego. Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że w roku akademickim 2022/2023 w uczelniach kształciło się 20,9 tys. osób z orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności (1,7% ogólnej liczby studentów), a ukończyło je 5,4 tys. osób (1,8% ogólnej liczby absolwentów). Wśród doktorantów 6,6% stanowiły osoby z orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności (0,6 tys. osób)3. Choć trudno w tym względzie mówić o jakimkolwiek trendzie wzrostowym lub spadkowym, jest to grupa na tyle liczna, że stworzenie odpowiednich warunków studiowania wydaje się oczywiste. Uczelnie to dostrzegają i się zmieniają. Główne obszary dostosowań to rekrutacja i kształcenie, prowadzenie badań naukowych, realizowanie wydarzeń kulturalnych i sportowych oraz zatrudnienie.
DOSTĘPNOŚĆ W SGH
Nasza uczelnia, choć z pewnością nie jest pionierem dostępności, to w szybkim tempie nadrabia zaległości. W 2021 r. w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie rozpoczęto realizację projektu „Inkluzywna SGH – bez barier w dostępie do edukacji”. Głównym zadaniem było zwiększenie dostępności naszej uczelni dla osób z niepełnosprawnościami i szczególnymi potrzebami przez realizację działań zmierzających do dostosowania struktury organizacyjnej, procesów edukacyjnych, architektury oraz dostępności cyfrowej i informacyjnej, a także zbudowanie kultury otwartości wobec osób o szczególnych potrzebach. W 2022 r. Dział Spraw Osób Niepełnosprawnych został przekształcony w Biuro do Spraw Dostępności i Wsparcia Osób z Niepełnosprawnościami. W styczniu 2023 r. zarządzeniem rektora weszła w życie Strategia dostępności Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Parę miesięcy później zaczęło obowiązywać zarządzenie rektora w sprawie zasad zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w SGH. To tylko niektóre z kroków, jakie uczelnia stawia na długiej drodze do momentu, w którym będziemy mogli powiedzieć, że bariery w dostępie gwarantującym równe szanse wszystkim uczestnikom życia uczelni zostały zniesione.
Powyższe działania to nie tylko formalne kroki, które podjęły władze uczelni, aby uczynić ją bardziej dostępną. To również budowanie większej wrażliwości całej wspólnoty akademickiej na potrzeby osób ze specjalnymi potrzebami, które są wśród nas. Misją uczelni jest kształtowanie postaw charakterystycznych dla prawdziwych liderów, a przyszły lider to osoba o wysokim poziomie empatii emocjonalnej, która też potrafi kreować inkluzywne środowisko dla współpracy i inspirować różnorodne zespoły.
AMBASADOROWIE DOSTĘPNOŚCI W SGH
Kolejnym krokiem na tej drodze było powołanie w styczniu 2024 r. zespołu ambasadorów dostępności. Zadania zespołu to przede wszystkim wsparcie osób ze szczególnymi potrzebami w zakresie informowania ich o dostępnych w SGH formach zapewnienia dostępności, a także obowiązujących w SGH procedurach. Zespół zajmuje się również wsparciem pracowników SGH, jeśli chodzi o budowanie świadomości dotyczącej potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami i oferowane przez SGH formy wsparcia z tego zakresu. Zespół liczy jedenaście osób reprezentujących wszystkie kolegia i dziekanaty, a także Centrum Nauki Języków Obcych, Centrum Wychowania Fizycznego i Sportu oraz Dział Rekrutacji. Wszystkie ambasadorki i ambasadorowie są pracownikami uczelni zaangażowanymi nie tylko w działalność swoich jednostek, ale pełniący dodatkowe funkcje. W zespole są osoby, które nie tylko chcą edukacji bez barier dla innych, ale na co dzień doświadczają trudności w dostępie. Ambasadorowie posiadają niezbędne kompetencje do udzielania wsparcia. Wszystkich tych, którzy zauważają bariery w dostępności edukacji i badań naukowych lub mierzą się z tymi barierami, zachęcamy do współpracy. Listę ambasadorek i ambasadorów można znaleźć także pod adresem: HTTPS://WWW.SGH.WAW.PL/WSPARCIE-DLA-OSOB-Z-NIEPELNOSPRAWNOSCIAMI#AMBASADOROWIEDOSTEPNOSCIWSGH
Lista ambasadorek i ambasadorów dostępności w SGH:
Dział Rekrutacji: Maciej Maciuła, maciej.maciula@sgh.waw.pl
Dziekanat Studium Licencjackiego: Marcin Łazicki, marcin.lazicki@sgh.waw.pl
Dziekanat Studium Magisterskiego: Diana Krysińska, diana.krysinska@sgh.waw.pl
Centrum Nauki Języków Obcych: dr Joanna Popławska, joanna.poplawska@sgh.waw.pl
Centrum Wychowania Fizycznego i Sportu: Katarzyna Wachowiak, katarzyna.wachowiak@sgh.waw.pl
Kolegium Ekonomiczno-Społeczne: dr Rafał Towalski – przewodniczący zespołu, rafal.towalski@sgh.waw.pl
Kolegium Gospodarki Światowej: dr hab. Halina Brdulak, prof. SGH, halina.brdulak@sgh.waw.pl
dr hab. Anna Horodecka, prof. SGH, anna.horodecka@sgh.waw.pl
Kolegium Zarządzania i Finansów: dr Agnieszka Wójcik-Czerniawska, agnieszka.wojcik-czerniewska@sgh.waw.pl
Kolegium Analiz Ekonomicznych: Mirosława Gajewska, mirosława.gajewska@sgh.waw.pl
Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie: Zuzanna Świerc, zuzanna.swierc@sgh.waw.pl
DR RAFAŁ TOWALSKI, lider-asystent studenta z ASD, ambasador dostępności, adiunkt w Zakładzie Socjologii Ekonomicznej, Instytut Filozofii. Socjologii i Socjologii Ekonomicznej, Kolegium Ekonomiczno-Społeczne SGH
1 R. Anfilogoff, Higher educations was easily accessible to disabled people during Covid. Why are we being shut out now? The Guardian, https://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&ved=2ahUK…;
2 Dziennik Ustaw z 5 września 2019, poz. 1696, Ustawa z 19 lipca 2019 o zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.
3 Główny Urząd Statystyczny, Osoby niepełnosprawne w 2022 roku, Informacje sygnalne, 30.11.2023, https://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&ved=2ahUKEwjp9Yng0OeFAxVhEhAIHZRBA0kQFnoECA4QAw&url=https%3A%2F%2Fstat.gov.pl%2Fdownload%2Fgfx%2Fportalinformacyjny%2Fpl%2Fdefaultaktualnosci%2F5487%2F26%2F5%2F1%2Fosoby_niepelnosprawne_w_2022_r..docx&usg=AOvVaw2NqdyO1WC0fDt-pBQvNNEN&opi=89978449
JOANNA POPŁAWSKA
dyrektor CNJO
Jestem absolwentką germanistyki oraz studiów doktoranckich na Uniwersytecie Warszawskim. Oprócz tego posiadam średnie wykształcenie muzyczne. To właśnie edukacja muzyczna, rozpoczęta w szkole im. S. Moniuszki i kontynuowana w szkole „Bednarska” w Warszawie nauczyła mnie wytrwałości, dyscypliny, systematyczności, niepoddawania się, pracy indywidualnej oraz zespołowej, ale przede wszystkim szczególnej wrażliwości na piękno otaczającego nas świata, na drugiego człowieka, jego emocje, indywidualność oraz przeżycia. W SGH od wielu lat pracuję jako nauczyciel akademicki w Centrum Nauki Języków Obcych i prowadzę lektoraty z języka niemieckiego.
Ambasadora dostępności powinna cechować otwartość, umiejętność dostrzegania drugiego człowieka wraz z jego potrzebami, wytrwałość, chęć niesienia pomocy i wsparcia w miarę własnych możliwości, ale też odwaga „dzielenia się sobą” lub zagłębiania się w nieznane obszary. Bycie ambasadorem dostępności jest dla mnie dużym wyzwaniem, ale głęboko wierzę w to, że wspólnie możemy dokonać wielu pozytywnych zmian dla naszej społeczności akademickiej.
MIROSŁAWA GAJEWSKA
Jestem pracownikiem dydaktycznym w Instytucie Ekonomii Matematycznej Kolegium Analiz Ekonomicznych. Dla studentów prowadzę zajęcia z przedmiotów takich jak: matematyka, analiza matematyczna i algebra.
Kim jest dla mnie ambasador dostępności? To osoba, której wypowiedzi, zachowanie i działania wpływają na zwiększenie dostępu każdej osobie do każdej sfery działalności instytucji i w każdym czasie.
Zdecydowałam się zostać ambasadorką dostępności, ponieważ pomimo swojej niepełnosprawności chcę pomagać innym osobom, które potrzebują wsparcia. Lubię to robić i sprawia mi to ogromną radość.
Nie potrafię odmawiać pomocy innym. Uważam, że warto pomagać i sprawiać, że świat wokół nas staje się lepszy i bardziej dostępny dla każdego.
Do życia podchodzę z uśmiechem i radością, a każdym działaniem wnoszę do świata pozytywną energię. Jako ambasadorka dostępności chcę pomagać i udzielać wsparcia studentom oraz doktorantom w zakresie spraw związanych ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w szczególności związanymi z pomocą w dostępie do materiałów dydaktycznych dostosowanych do indywidualnych potrzeb. Wśród pracowników chcę promować wiedzę na temat dostępności i potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami.
W wolnych chwilach czytam książki dotyczące rozwoju osobistego. Oprócz matematyki pasjonuje mnie także psychologia i coaching. Posiadam kompetencje coacha; ukończyłam całe czteropoziomowe szkolenie z coachingu na Uniwersytecie SWPS.
Pracowniku, doktorancie, studencie, jeżeli masz jakiś problem z dostępnością, napisz do mnie maila, bardzo chętnie pomogę.
ANNA HORODECKA
Jestem profesorką w Instytucie Międzynarodowej Polityki Gospodarczej Kolegium Gospodarki Światowej. Szczególnie interesuje mnie człowiek i jego sprawy, szeroko pojmowane – tak szeroko, że skończyło się na dwóch doktoratach z różnych dyscyplin . „Inkluzywnie” podeszłam też do dyscyplin w mojej habilitacji, włączając bliskie mojemu sercu i wiedzy z innych dyscyplin podejście do ekonomii, poświęcając się zagadnieniom dotyczącym roli człowieka w ekonomii, a ściśle mówiąc temu, co zakładamy na jego temat.
Jesteśmy uczelnią ekonomiczną, ale coraz częściej z zadowoleniem zauważam, że odchodzimy od tradycyjnego postrzegania siebie przez pryzmat maksymalizacji własnej użyteczności. Patrzymy dookoła i widzimy, jak ważni jesteśmy – tacy właśnie bardzo różnorodni, nie tylko dla siebie, ale jeden dla drugiego, co prowadzi do wielu konkretnych działań, jak np. do strategii inkluzywności. Dlatego nie mogło mnie tu zabraknąć.
Myślę, że wielu z nas, ambasadorek i ambasadorów, zanim nimi oficjalnie zostało, emanowało główną cechą niezbędną do tej roli – otwartością na potrzeby innych. A szkolenia oferowane przez uczelnię, stworzenie zespołu ambasadorujących na rzecz osób ze szczególnymi potrzebami wzmacnia i potęguje ten proces.
Tak było też i ze mną – prowadząc zajęcia, starałam się w miarę możliwości i wiedzy korzystać ze zróżnicowanych metod dostosowanych do wielu potrzeb nie tylko w przekazie wiedzy, ale w otwartej, serdecznej postawie do studiujących. Dotyczy to także treści zajęć, jak na przykład w etyce w biznesie sygnalizuję rolę specjalnych potrzeb, a na zajęciach z socjologii komunikacji „przemycam” praktyczne wskazówki wypływające z wiedzy o szczególnych potrzebach wyciągniętej ze szkoleń, samookształcania się oraz z autopsji (jako niedosłysząca osoba z ADHD i z astmą). Mam nadzieję, że takie działania przyczynią się do zwiększenia wrażliwości i wiedzy o potrzebach innych, jak też wpłyną na ludzkie postawy.
Dla mnie ambasador dostępności to osoba, która w swojej działalności naukowej i dydaktycznej posiada oczy, uszy i serce otwarte na potrzeby innych, starając się małymi krokami zmieniać rzeczywistość.
AGNIESZKA WÓJCIK CZERNIAWSKA
Jestem pracownikiem badawczo-dydaktycznym w Kolegium Zarządzania i Finansów. Moje zainteresowania badawcze dotyczą zagadnień związanych z nowymi technologiami w świecie szeroko pojmowanej ekonomii, a zwłaszcza finansów z uwzględnieniem czynnika ludzkiego. Z wykształcenia jestem nie tylko ekonomistą, ale też antropologiem kulturowym po Uniwersytecie Warszawskim, dlatego tak ważny jest dla mnie człowiek i jego miejsce we współczesnym świecie. Zostanie ambasadorką dostępności jest więc dla mnie tym bardziej ważne, że pozwala mi dostrzec każdego człowieka w tym zabieganym świecie. Pozwala mi pomóc tym, którzy są zagubieni, wycofani, przygnębieni, ale też tym samotnym społecznie czy rozdrażnionym. Dlatego jeżeli będziesz czuł, że potrzebujesz wsparcia, albo po prostu, żeby ktoś cię wysłuchał i z tobą pomilczał, pamiętaj, że jestem.
