W książce Jak działają ludzie dr Camilla Pang, brytyjska biolożka obliczeniowa, próbuje zrozumieć i wytłumaczyć zachowania ludzi i zwyczaje społeczne z perspektywy osoby, u której zdiagnozowano ASD (zaburzenia ze spektrum autyzmu), ADHD (zespół nadpobudliwości neuroruchowej z deficytem uwagi) i GAD (zespół lęku uogólnionego). Dla osoby w spektrum autyzmu uczenie się ludzkich zachowań to tak jak dla innych nauka języków obcych. Jak przyznaje autorka, „(…) jestem kimś, kto nie wyczuwa instynktownie, czym są miłość, empatia i zaufanie (…) Osobom z ASD trudniej analizować i rozumieć codzienne wydarzenia, ponieważ to, co widzimy lub mówimy, często nie jest w żaden sposób filtrowane (…) ASD sprawia, że patrzę na świat inaczej i bez uprzedzeń, a lęk i ADHD pozwalają mi przetwarzać informacje z dużą prędkością, podczas gdy mój umysł przeskakuje między nudą a intensywnym skupieniem i rozpatruje wszystkie możliwe wyjścia z każdej sytuacji, w której się znajdę (…)1”. Tak jak Camilla Pang swoją przygodę z nauką rozpoczęła studiami na Uniwersytecie Bristolskim, tak każdego roku bramy uniwersytetów przekraczają studenci neuroatypowi, którzy – jak sami przyznają – inaczej przetwarzają informacje i bodźce, w odmienny sposób uczą się, zapamiętują i komunikują, podejmują decyzje, a nawet wykonują pewne czynności.
Jak wynika z dostępnych danych, na uczelniach w zależności od wielkości i kierunku studiów jest od kilku do kilkudziesięciu studentów w spektrum autyzmu. Liczebność tej grupy wzrasta – jak się szacuje – o 20% każdego roku, co będzie oznaczało, że w niedługiej perspektywie w Polsce będzie to grupa około 20 tysięcy osób2. Są to jednak tylko szacunki, ponieważ część tych osób nigdy się nie ujawni. Niektórzy z nich oczekują lub będą oczekiwali wsparcia w radzeniu sobie z wyzwaniami wynikającymi ze specyfiki środowiska akademickiego.
Najlepsze niespodzianki to takie, które są zaplanowane i zapowiedziane
Osoby w spektrum autyzmu mogą mieć trudności z kontrolowaniem, regulowaniem i opanowywaniem swoich działań.
W Szkole Głównej Handlowej w Warszawie taki specjalny system wsparcia działa od 2021 roku wraz z rozpoczęciem realizacji projektu „Asystent studenta z ASD”. Uczelnia wdrożyła wówczas innowację społeczną, której celem było zapewnienie zindywidualizowanego wsparcia osobom neuroatypowym. Powołano funkcje asystentów społecznych i lidera asystenta koordynującego niezbędne działania. O wsparcie może ubiegać się każdy student, który przedstawi diagnozę. Obecnie w SGH z pomocy korzysta 10 osób na wszystkich trybach studiów. Co ciekawe, przed wdrożeniem tego rozwiązania osoby w spektrum autyzmu stanowiły ok. 2% wszystkich osób zgłaszających się do Biura ds. Dostępności i Wsparcia Osób z Niepełnosprawnościami w SGH, natomiast obecnie grupa ta stanowi już 13% wszystkich osób zarejestrowanych.
Zbyt wiele światła, dźwięków lub zapachów, to sygnał do wycofania się
Osoby w spektrum autyzmu mogą zmagać się z problemem niskiej tolerancji sensorycznej.
Sposób, w jaki przebiega wsparcie, jest ściśle powiązany z indywidualnymi potrzebami. Część studentów objętych programem korzysta wyłącznie ze wsparcia asystenta. Inni równolegle potrzebują dodatkowych narzędzi wspierających dostępność procesu kształcenia. W takiej sytuacji mogą więc uzyskać komplementarną pomoc zgodnie z Regulaminem udzielania wsparcia osobom ze szczególnymi potrzebami w SGH, gdzie w katalogu form wsparcia wskazane są różne dostępne rozwiązania.
Spektrum autyzmu to nie choroba czy dysfunkcja, ale naturalna – indywidualna forma percepcji i zachować, charakterystyczna dla osób neuroróżnorodnych.
Tak jak prawdą jest powiedzenie, że jeśli znasz jedną osobę w spektrum autyzmu, to znasz tylko jedną osobę w spektrum autyzmu, tak trudno wskazać jedną motywację ubiegania się o wsparcie. Jeden ze studentów powiedział: „Miałem trudności w komunikacji z niektórymi wykładowcami, co według mnie negatywnie przekładało się na ocenę mojej pracy na zajęciach. Poza tym z uwagi na poważne problemy z koncentracją miałem trudności z wyrobieniem się w limicie czasowym egzaminów”. Inny z kolei przyznał: „Doszedłem do wniosku, że jest to rzecz, która zdecydowanie ułatwi mi funkcjonowanie na uczelni oraz pomoże w kontaktowaniu się z wykładowcami. Bez takiego wsparcia nie wiedziałbym, jak skontaktować się z prowadzącym z prośbą o przedłużenie czasu egzaminu, tak aby taka prośba nie brzmiała jak żądanie”. Każda z tych osób objęta jest indywidualnym programem wsparcia, udzielanego przez jednego z trzech asystentów funkcjonujących na uczelni. Jedni studenci potrzebują wsparcia okazjonalnego, inni zaś spotykają się z asystentami regularnie. Gdy zapytaliśmy o ocenę programu, usłyszeliśmy od jednego studenta: „Oceniam go bardzo dobrze. W każdej sytuacji, kiedy potrzebowałem doraźnej pomocy związanej z kwestiami uczelnianymi, była mi ona szybko i skutecznie udzielana. Na przestrzeni półtora roku uczestnictwa w programie wsparcia miałem zawsze poczucie, że pracownikom uczelni faktycznie zależy na udzieleniu pomocy, nie traktują tego wyłącznie jak części obowiązków służbowych”. Inny student wskazał, że „również sam przebieg współpracy jest na najwyższym poziomie”. „Asystent jest osobą profesjonalną, ale też bardzo prostudencką. Wyjaśnia każdą sprawę, z którą do niego przyjdę, oraz informuje mnie, jak najlepiej ją rozwiązać. Jestem przekonany, że bez jego pomocy moje życie na uczelni byłoby dużo cięższe” – podkreślił.
„Nie potrzebuję kontaktu wzrokowego, żeby cię wysłuchać”
Osoby w spektrum autyzmu mogą mieć trudności w nawiązywaniu interakcji społecznych.
Powyższe słowa są wystarczającym uzasadnieniem dla przyjętej logiki wsparcia i powinny być zachętą dla tych, którzy wahają się w podjęciu decyzji, czy z takiego wsparcia skorzystać. „Z całego serca mogę polecić wszystkim osobom w spektrum autyzmu, aby udali się do Biura ds. Dostępności i Wsparcia Osób z Niepełnosprawnościami i zapytali o możliwości współpracy z asystentem studenta z ASD” – mówi jeden ze studentów.
„Small talk – wielki problem”
Osoby w spektrum autyzmu mogą mieć trudności w sferze komunikacji interpersonalnej.
DR RAFAŁ TOWALSKI, lider-asystent studenta z ASD, ambasador dostępności, adiunkt w Zakładzie Socjologii Ekonomicznej, Instytut Filozofii, Socjologii i Socjologii Ekonomicznej, Kolegium Ekonomiczno-Społeczne SGH
JUSTYNA KAPTURKIEWICZ, kierownik Biura ds. Dostępności i Wsparcia Osób z Niepełnosprawnościami
1C. Pang, Jak działają ludzie. Co nauka może nam powiedzieć o życiu, miłości i relacjach [English title: Explaining Humans.What Science Can Teach Us about Life, Love and Relationships] Grupa Wydawnicza Relacja, Warsaw, 2022, pp. 9-11
2R. Cierzniewska, Neuroróżnorodnodność studentów w uczelni wyższej w dyskursie kompensacyjnoterapeutycznym i dyskursie otwierania potencjału. Część I, Horyzonty Wychowania 20, no. 56 (November 13, 2021): 119-132, downloaded from: https://horyzontywychowania.ignatianum.edu.pl/HW/article/view/2182
