Liczba ludności na Ziemi nadal rośnie, ale różnice regionalne są silne. Migracje mają wpływ lokalny na liczbę ludności, ale kluczowy jest przyrost naturalny. Tymczasem dwie trzecie ludności świata żyje w krajach lub regionach, gdzie dzietność wynosi poniżej 2,1 urodzeń. Z okazji Światowego Dnia Ludności zapraszamy na webinarium w języku angielskim poświęcone najnowszym projekcjom rozwoju ludności świata, które odbędzie się 12 lipca o godz. 15 na kanale YouTube SGH.
W lipcu 2022 roku ONZ opublikowała najnowszą 27. edycję projekcji ludnościowych (World Population Prospects 2022). Zespół Instytutu Statystyki i Demografii SGH przedstawia główne wnioski.
1. Liczba ludności na świecie nadal rośnie, ale spadek tempa wzrostu się utrzymuje. Zmiany liczby ludności są silnie zróżnicowane według regionów.
W 2020 roku tempo wzrostu populacji świata spadło poniżej 1% rocznie – po raz pierwszy od 1950 roku. Liczba ludności świata może wzrosnąć do ok. 8,5 miliarda w 2030 r. i 9,7 miliarda w 2050 r. Przewiduje się, że w latach 2080-tych osiągnie ona ok. 10,4 miliarda ludzi i utrzyma się na tym poziomie do 2100 r.
Szacuje się, że w połowie listopada 2022 r. liczba ludności świata osiągnie 8 mld, a w 2023 r. to Indie, a nie Chiny będą najludniejszym krajem świata.
Rys. 1. Wielkość populacji świata i roczne tempo wzrostu: dane szacunkowe dla lat 1950-2021 oraz scenariusz średni projekcji dla lat 2022-2050 (przedział ufności 95%).
W 2022 roku najludniejszymi regionami świata roku będą Azja Wschodnia i Południowo-Wschodnia – 2,3 mld osób (29% ludności świata) oraz Azja Centralna i Południowa – 2,1 mld (26% ludności świata). Największą liczbę ludności w tych regionach będą mieć Chiny i Indie – w każdym kraju ponad 1,4 mld osób.
Europa i Ameryka Północna oraz Afryka Subsaharyjska mają w 2022 r. porównywalne populacje, odpowiednio ponad 1,1 i 1,2 mld osób. Jednak te dwa regiony osiągnęły taką wielkość populacji w wyniku bardzo różnych trajektorii wzrostu, obserwowanych od połowy XX wieku. Ludność Europy i Ameryki Północnej rosła w tempie mniejszym niż 1% rocznie od połowy lat 60. XX w., na poziomie wzrostu bliskiemu zeru w 2020 r. i 2021 r. Natomiast roczne tempo wzrostu populacji Afryki Subsaharyjskiej osiągnęło szczyt na poziomie 3% w 1978 r. i utrzymywało się powyżej 2,8% w latach 80. Od lat 1980. Afryka Subsaharyjska pozostaje regionem o najszybciej rosnącej liczbie ludności. Od 2022 r. tempo wzrostu populacji w tym regionie wynosi 2,5% rocznie i jest trzykrotnie wyższe niż tempo wzrostu ludności świata w wysokości 0,8% rocznie.
W ciągu najbliższych trzech dekad poszczególne regiony świata będą doświadczać różnego tempa wzrostu liczby ludności. W związku z tym regionalne rozmieszczenie ludności świata w 2050 r. będzie się znacznie różnić od obecnego. Przewiduje się, że Azja Centralna i Południowa stanie się najbardziej zaludnionym regionem świata do 2037 r., ponieważ liczba ludności Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej może spadać od połowy lat 2030. W latach 2022–2050 populacja Afryki Subsaharyjskiej wzrośnie prawie dwukrotnie, przekraczając 2 mld mieszkańców pod koniec lat 2040. Przy założeniu, że przekrojowy współczynnik dzietności ogólnej utrzyma się na poziomie zbliżonym do 3 urodzeń na kobietę do 2050 roku, Afryka Subsaharyjska będzie odpowiadać za ponad połowę wzrostu liczby ludności świata w tym okresie.
Europa i Ameryka Północna zaczną doświadczać spadku wielkości populacji pod koniec lat 2030. z powodu utrzymującej się niskiej płodności. W niektórych krajach także emigracja przyczyni się do depopulacji.
Ponadto projekcje ludności wskazują, że ponad połowa przewidywanego wzrostu liczby ludności świata w latach 2022–2050 będzie skoncentrowana w ośmiu krajach: Demokratycznej Republice Konga, Egipcie, Etiopii, Indiach, Nigerii, Pakistanie, Filipinach i Zjednoczonej Republice Tanzanii.
Rys. 2. Liczba ludności według regionów w latach 1950–2021 oraz projekcje w latach 2022–2050 (przedział ufności 95%).
2. Płodność w skali świata, mierzona przekrojowym współczynnikiem dzietności ogólnej, będzie spadać przy jednoczesnej stabilizacji liczby urodzeń.
W ostatnich dziesięcioleciach poziom płodności mierzony przekrojowym współczynnikiem dzietności ogólnej wyraźnie się obniżył w wielu krajach. Dwie trzecie ludności świata żyje w krajach lub regionach, gdzie dzietność wynosi poniżej 2,1 urodzeń na kobietę, czyli poniżej poziomu gwarantującego zastępowalność pokoleń w długim okresie w populacji o niskiej umieralności. W 2021 r. w skali świata wartość przekrojowego współczynnika dzietności ogólnej wyniosła 2,3 dziecka na kobietę wobec ok. 5 urodzeń na kobietę w połowie XX wieku. Zgodnie z założeniami wariantu średniego dotyczącymi przyszłej płodności do 2050 r. przekrojowy współczynnik dzietności ogólnej na świecie obniży się do 2,1.
Rys. 3. Przekrojowy współczynnik dzietności ogólnej (panel A) i liczba urodzeń (panel B), szacunki dla lat 1950-2021 oraz scenariusz średni projekcji (przedział ufności 95%) dla lat 2022-2050.
Pomimo ciągłego spadku współczynnika dzietności ogólnej całkowita roczna liczba urodzeń na świecie utrzymywała się na stałym poziomie od końca lat 80. XX w., co wynika ze struktury wieku ludności świata. Liczba urodzeń zbliżyła się do 140 mln rocznie w późnych latach 80., kiedy to liczne kohorty wcześniejszego „baby boomu" z lat 50. i 60. rodziły swoje dzieci.
Do początku XXI w. można było zaobserwować stabilizację liczby urodzeń, po której nastąpił nieznaczny jej wzrost trwający do połowy poprzedniej dekady. Po tym okresie zanotowano spadek liczby urodzeń do poziomu 134 mln w 2021 r. W tym roku większość urodzeń na świecie dotyczy dwóch najbardziej zaludnionych regionów – Azji Centralnej i Południowej (28%) oraz Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej (18%), a także Afryki Subsaharyjskiej (29%), czyli regionu o najwyższej płodności. Istnieje duże zróżnicowanie płodności w poszczególnych regionach i krajach. W najbliższej przyszłości liczba noworodków ma nieznacznie wzrosnąć, by w latach 2040–2045 osiągnąć 138 mln rocznie, pomimo stałego spadku przekrojowego współczynnika dzietności ogólnej.
3. Oczekiwane trwanie życia noworodka na świecie stale się zwiększa, jednak nadal między regionami utrzymują się duże dysproporcje długości życia.
Wzrost populacji świata jest częściowo spowodowany spadającym poziomem umieralności, co znajduje odzwierciedlenie w rosnącym oczekiwanym trwaniu życia w momencie urodzenia. W skali świata oczekiwane trwanie życia noworodka osiągnęło 72,8 lat w 2019 r., czyli wzrosło o prawie 9 lat od 1990 r. Przewiduje się, że dalszy spadek umieralności spowoduje, że w 2050 r. średnia długość trwania życia na świecie wyniesie około 77,2 lat. Jednak w 2021 r. oczekiwane trwanie życia noworodka w krajach najsłabiej rozwiniętych pozostawało wciąż o 7 lat niższe niż średnia dla świata. We wszystkich regionach i krajach mężczyźni charakteryzują się niższym oczekiwanym trwaniem życia w porównaniu do kobiet; różnica ta wynosi od 7 lat w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach do 2,9 lat w Australii i Nowej Zelandii.
Rys. 4. Oczekiwane trwanie życia w momencie urodzenia (panel A) i liczba zgonów (panel B), dane szacunkowe dla lat 1950-2021 oraz scenariusz średni projekcji (przedział ufności 95%) dla lat 2022-2050.
Analizy umieralności wskazują, że podobnie jak w przypadku wielu przyczyn zgonów, COVID-19 jest odpowiedzialny za znacznie więcej zgonów wśród osób starszych niż wśród osób młodszych (WHO, 2022). Najnowsze dostępne szacunki wpływu pandemii COVID-19 na umieralność osób w wieku 65 lat wskazują, że oczekiwane trwanie życia osób w tym wieku obniżyło się o 1,2 roku w latach 2019-2021. Z wyjątkiem Australii i Nowej Zelandii wszystkie regiony świata doświadczyły tego spadku. Był on najsilniejszy w Azji Centralnej i Południowej (-2,3 roku) oraz Ameryce Łacińskiej i Karaibach (-1,5 roku).
4. W niektórych krajach migracja międzynarodowa ma istotny wpływ na kształtowanie się liczby i struktury wieku ludności, jednak w większości krajów rolę decydującą odgrywa przyrost naturalny.
W latach 2000–2020 w krajach o wysokim dochodzie napływ ludności netto (80,5 mln) w wyniku migracji międzynarodowych przekroczył przyrost naturalny (różnica pomiędzy liczbą urodzeń i zgonów wyniosła 66,2 mln). W ciągu najbliższych kilkudziesięciu lat migracja będzie jedynym czynnikiem stymulującym wzrost liczby ludności w tych krajach. Natomiast wzrost liczby ludności w pozostałych grupach krajów wyróżnionych ze względu na poziom dochodu będzie nadal wynikał z nadwyżki urodzeń nad zgonami.
Agresja Rosji na Ukrainę zmusiła ludzi do ucieczki ze swoich domów w poszukiwaniu bezpieczeństwa, ochrony i pomocy. Do końca maja 2022 r. w wyniku tego konfliktu zbrojnego w Ukrainie miejsca pobytu zmieniło 13 mln osób, w tym 6,8 mln uchodźców, którzy opuścili kraj, w większości przedostając się do Polski i innych krajów sąsiednich (Biuro Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców, 2022).
Rys. 5. Udział w zmianie liczby ludności ogółem przyrostu naturalnego (różnicy pomiędzy liczbą urodzeń i zgonów) oraz salda migracji (różnicy pomiędzy imigracją i emigracją) według grup dochodowych w latach 1950-2050.
-----
Zapraszamy na webinarium w języku angielskim poświęcone najnowszym projekcjom rozwoju ludności świata, które odbędzie się 12 lipca o godz. 15 na kanale YouTube SGH.
Webinarium zorganizowane jest z okazji Światowego Dnia Ludności, obchodzonego 11 lipca. Światowy Dzień Ludności został ustanowiony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Z inicjatywą obchodów wystąpiła Rada Zarządzająca UNDP w 1989 r., w rocznicę tzw. Dnia Pięciu Miliardów, obchodzoną w 1987 r., kiedy to liczba ludności świata osiągnęła pięć miliardów.
Celem Światowego Dnia Ludności jest zwrócenie uwagi na problemy związane z zaludnieniem Ziemi, na wagę problemów ludnościowych, zwłaszcza w kontekście planów i programów rozwoju, rozwoju gospodarczego i ekologii, oraz na potrzebę znalezienia odpowiednich środków zaradczych.
Jest to 27. edycja projekcji ludnościowych przygotowywanych regularnie przez ONZ.
Program:
15:00-15:20 – prezentacja World Population Prospects 2022, John Wilmoth, dyrektor UN Population Division
15:20-15:35 – rozmowa dr hab. Agnieszki Chłoń-Domińczak, prof. SGH, prorektor ds. nauki i dyrektor Instytutu Statystyki i Demografii SGH z Johnem Wilmothem – Perspektywy ludnościowe Europy Środkowo-Wschodniej i Polski
15:35-15:50 – komentarz do World Population Prospects 2022 – prof. dr hab. Elżbieta Gołata, przewodnicząca Komitetu Nauk Demograficznych PAN, oraz prof. dr hab. Irena E. Kotowska, honorowa przewodnicząca Komitetu Nauk Demograficznych PAN
15:50-16:00 – podsumowanie i odniesienie się do komentarzy: John Wilmoth
Prowadzenie: Agnieszka Chłoń-Domińczak
Lokalizacja: YouTube SGH
Organizatorzy: Instytutu Statystyki i Demografii SGH oraz Komitet Nauk Demograficznych PAN.
