Realizacja celów rozwoju zrównoważonego w czasach geopolitycznej niestabilności

W niniejszym artykule przedstawiam kilka przykładów działań służących realizacji celów rozwoju zrównoważonego (dalej RZ), uwzględniając kontekst pogłębiającej się niestabilności geopolitycznej. Reakcją na zagrożenia są zmiany w unijnych regulacjach dotyczących finansów zrównoważonych, których propozycję Komisja Europejska przedstawiła w lutym 2025 r. Wymieniam kluczowe z perspektywy realizacji celów RZ modyfikacje, proponując ich interpretację w świetle rozróżnienia dwóch paradygmatów finansów zrównoważonych, dokonanego przeze mnie na podstawie koncepcji Thomasa Kuhna. Następnie podaję dwa przykłady projektów wdrożonych w SSE i SGH służących RZ, poprzedzając je analizą napięć ujawniających się w uczelniach pomiędzy sferą wartości a sferą zinstytucjonalizowaną – problemem dostrzeżonym przez Jürgena Habermasa. W ostatniej części, którą poświęcam wymiarowi indywidualnemu, podkreślam jego znaczenie dla faktycznego wdrażania RZ, odwołując się do własnych doświadczeń.

Cele RZ, na które zgodziła się wspólnota międzynarodowa, obejmują siedemnaście obszarów już na najwyższym poziomie agregacji. Podane w artykule przykłady odnoszą się do Celu 3 Agendy 2030 ONZ: „Zapewnić wszystkim ludziom w każdym wieku zdrowe życie oraz promować dobrobyt” (ONZ, 2019), co wynika nie tylko z wymogów redakcyjnych publikacji, ale i z tematyki podejmowanej analizy. Poszczególne wymiary realizacji celów RZ, tzn. unijny, uczelniany oraz indywidualny, pozostają ze sobą ściśle powiązane. Dla zachowania przejrzystości wywodu dokonuję jednak ich rozróżnienia i przypisania im cech niewyłącznie dla nich charakterystycznych.

WYMIAR UNIJNY, GDZIE ŚCIERAJĄ SIĘ PARADYGMATY

Unia Europejska, dysponując pełnymi ponadnarodowymi kompetencjami prawodawczymi, stanowi unikatowy podmiot na arenie międzynarodowej. Jak zauważa Bellanca (2024), wielopoziomowa architektura instytucjonalna UE sprzyja sprawowaniu międzynarodowego przywództwa. W obszarze ochrony klimatu UE odgrywa rolę lidera, oferując stabilną, długoterminową strategię i politykę, które uzupełniają działania państw członkowskich i charakteryzują się szerszym zakresem i dłuższym horyzontem czasowym wdrażania.

W ostatnich latach stabilność długoterminowego podejścia UE została jednak wystawiona na próbę w związku z gwałtownymi zmianami w otoczeniu geopolitycznym. Zbrojna agresja Rosji na Ukrainę, a także narastające napięcia geopolityczne i handlowe, istotnie zmieniły kontekst wdrażania unijnych polityk w zakresie RZ. Komisja Europejska (2025) oceniła, że wojna Rosji przeciwko Ukrainie i nasilająca się rywalizacja handlowa oraz odmienne podejście innych globalnych graczy budzą pytania o wpływ unijnych wymogów z zakresu RZ na konkurencyjność europejskich przedsiębiorstw.

Odpowiedzią na nowe uwarunkowania geopolityczne stała się propozycja tzw. pakietu Omnibus, obejmującego modyfikacje niedawno przyjętych regulacji w zakresie raportowania zrównoważonego, należytej staranności oraz unijnych wymogów dotyczących inwestycji zrównoważonych. W projekcie tym zaproponowano znaczące złagodzenie obowiązujących przepisów (Komisja Europejska, 2025; Deloitte, 2025; autorka). I tak, zawężono o ok. 80% grupę podmiotów objętych obowiązkiem raportowania, odroczono wejście w życie obowiązków w zakresie raportowania i reżimu due diligence, a także ograniczono o ok. 70% liczbę wskaźników wymaganych do ujawnienia. Zrezygnowano z wprowadzenia odrębnych standardów branżowych oraz z najwyższego poziomu zewnętrznej weryfikacji raportów RZ, analogicznego do badania sprawozdań finansowych. Zakres pogłębionej należytej staranności ograniczono wyłącznie do bezpośrednich kontrahentów, a częstotliwość wymaganych przeglądów due diligence zmniejszono o 80%. Jednocześnie odstąpiono od prawnego obowiązku zerwania umowy z dostawcą naruszającym prawa człowieka lub normy środowiskowe w przypadku nieskutecznych działań naprawczych. Kwestie dotyczące sankcji administracyjnych oraz odpowiedzialności odszkodowawczej za naruszenie obowiązków należytej staranności pozostawiono do decyzji państw członkowskich.

W rozważaniach nad kierunkiem zmian zaproponowanych w pakiecie Omnibus pomóc może uwzględnienie kontekstu kształtowania się finansów zrównoważonych. Stanowią one przestrzeń ścierania się dwóch odmiennych paradygmatów opartych na odrębnych założeniach ontologicznych, epistemologicznych i normatywnych (por. Chenet i in., 2019). Jeden, wywodzący się z neoklasycznej teorii finansów, traktuje RZ instrumentalnie, jako czynnik uwzględniany o tyle, o ile sprzyja to optymalizacji zysku i ograniczaniu ryzyka dla inwestorów. W tym ujęciu priorytetem pozostaje maksymalizacja wartości dla akcjonariuszy, a kwestie środowiskowe i społeczne są ważne głównie wtedy, gdy wpływają na wyniki finansowe. W ramach nowego paradygmatu rola systemu finansowego ulega redefinicji i finanse stają się narzędziem realizacji celów RZ. Odwołując się do teorii Thomasa Kuhna, można powiedzieć, że oba te paradygmaty są „niewspółmierne” (Kuhn, 1962/1970, s. 150). Sukces jest w nich definiowany inaczej i nawet te same dane interpretowane są odmiennie.

W kontekście unijnym widać, że prym wiedzie pierwsza wizja finansów zrównoważonych stanowiąca kontynuację tradycyjnych finansów. UE co prawda wprowadziła także rozwiązania typowe dla drugiego paradygmatu, jak zasada podwójnej materialności w raportowaniu, która zobowiązuje firmy do ujmowania zarówno wpływu świata na biznes, jak i wpływu biznesu na otoczenie, jednak główny nurt działań zakorzeniony jest w godzeniu celów RZ z konkurencyjnością gospodarki, co odzwierciedla pakiet Omnibus.

Musiałam wydać z siebie wiosenny krzyk, inaczej rozsadziłoby mnie […] Posłuchaj! Chyba słyszysz wiosnę¹!

W Ogrodach Królewskich w centrum Sztokholmu (Kungsträdgården) mogłam podziwiać spektakularne kwitnienie ponad 60 wiśni japońskich – jednej z najważniejszych wiosennych atrakcji miasta. To także ulubione miejsce pielęgnowania fika – świadomej przerwy w pracy, będącej ważnym elementem szwedzkiej kultury społecznej i zawodowej. Fika często obejmuje filiżankę kawy i coś słodkiego, np. bułkę cynamonową. Samo słowo pochodzi z XIX wieku i wywodzi się z potocznego przestawienia sylab w słowie „kaffi” (dawniej kawa) [https://www.visitstockholm.com; https://visitsweden.com].

WYMIAR UCZELNIANY, GDZIE SFERA ZINSTYTUCJONALIZOWANA STYKA SIĘ ZE SFERĄ ŻYCIA SPOŁECZNEGO

Aby uchwycić napięcia obecne w uczelniach, szczególnie w warunkach niestabilności geopolitycznej, pomocne jest rozróżnienie zaproponowane przez Jürgena Habermasa (1987/2015) między sferą zinstytucjonalizowaną (niem. System) a sferą życia społecznego (niem. Lebenswelt). Ta ostatnia odnosi się do przestrzeni wartości, norm, rozwoju oraz stosowania kompetencji społecznych, które służą podtrzymywaniu relacji i integracji społecznej. System natomiast operuje logiką rynku, administracji, efektywności i kontroli, i ma tendencję do „kolonizacji” życia społecznego.

Szczególnie narażona na zjawisko „kolonizacji” jest działalność edukacyjna, która z jednej strony obejmuje formację społeczną i etyczną, a z drugiej funkcjonuje w ramach regulacji instytucjonalnych, finansowych i organizacyjnych. O przykładzie takiej „kolonizacji” w kontekście amerykańskich uczelni wyższych nastawionych na zysk pisze Gaskew (2018). Tym większą wartość mają inicjatywy, które świadomie wzmacniają sferę życia społecznego w ramach instytucji akademickich.

Podczas mojego pobytu w SSE prof. Susanne Sweet wskazała na artefakty wytworzone w ramach programu Art Initiative. Projekt obejmuje stałą kolekcję, pokazy sztuki wideo, spotkania oraz wystawy współczesnych artystów. Moją uwagę zwrócił wyświetlany w atrium uczelni film „My Name is Oona” (1969) autorstwa szwedzkiej reżyserki Gunvor Nelson, kanonicznej postaci amerykańskiego kina awangardowego. Prezydent SSE chciałby, aby prezentowana sztuka była dla studentów bodźcem intelektualnym i społecznym (Knowledge Foundation, 2024).

Działania wzmacniające sferę życia społecznego znajdziemy w naszej Alma Mater. Aktywna rola rektora i prof. SGH Piotra Wachowiaka w kształtowaniu kultury wspólnoty, otwartości i dialogu (Wachowiak, 2024) sprzyja temu, że inicjatywy na rzecz RZ uzyskują w SGH instytucjonalne wsparcie. Przykładem jest GŁOS i ODDECH (GO), projekt zainicjowany i poprowadzony przez dr Marię Pietrzak, wdrożony przy zaangażowaniu kanclerza dr. Marcina Dąbrowskiego oraz dr Agnieszki Kamińskiej i Barbary Osuch z Centrum Otwartej Edukacji. Monitorowany rozwój 50 pracowników SGH z zakresu emisji głosu i komunikacji, obejmujący także badania obrazowe przepony, zapewniły kierowniczka projektu dr Pietrzak, dr Justyna Pakulak z Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w Warszawie oraz dr n. med. i dr n. o zdr. Agnieszka Lewińska z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego i Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Warsztaty wpisały się w realizację celu SDG 3 w jego najgłębszym sensie: jako troski o dobrostan społeczny, integrację i poczucie sprawczości. Dr Pietrzak podkreśla znaczenie GO dla doskonalenia kompetencji dydaktycznych: „Głos to podstawowe narzędzie pracy nauczycieli akademickich, dlatego ważne jest, byśmy mogli zadbać o jego dobry stan jak najdłużej. Ponadto, sposób emisji i jakość pracy głosem przekłada się na odbiór prowadzonych przez nas zajęć przez studentów, co wydaje się nabierać coraz większego znaczenia, gdy tak trudno zainteresować młodych ludzi treściami prezentowanymi na zajęciach. Głos staje się narzędziem, który może to zainteresowanie podnosić albo obniżać”.

– Ależ, Pippi – […] przecież nie umiesz grać na pianinie!
– Skąd mogę to wiedzieć, skoro nigdy nie próbowałam? […] A powiem ci, […] grać na pianinie bez pianina to wymaga strasznie długich ćwiczeń².
 

Plakat w Erikdalsbadet w Sztokholmie zachęca do korzystania z miejskich pływalni, siłowni i zajęć sportowych. Podczas mojego pobytu na Eriksdalsbadet odbywały się zawody pływackie Malmsten Swim Open Stockholm, w których wzięło udział ponad 850 zawodników z 25 krajów. Lukas Märtens pobił rekord świata na 400 m stylem dowolnym, osiągając czas 3:39.96! 
[https://www.swimopenstockholm.se]. 
 

WYMIAR INDYWIDUALNY, GDZIE REALIZACJA CELÓW NASTĘPUJE NAJSZYBCIEJ

W dobie napięć geopolitycznych, gdy instytucjonalne mechanizmy wsparcia RZ ulegają osłabieniu, na znaczeniu zyskuje wymiar indywidualny – jako przestrzeń najszybszych i najgłębszych przemian normatywnych. Normy społeczne cechuje bezwładność i ich przeobrażenie dokonuje się z reguły dopiero w wyniku stopniowej wymiany pokoleniowej, o czym świadczą wyniki badań międzykulturowych Ingleharta (2018). Na poziomie indywidualnym zmiany, na co wskazują psychologowie społeczni, zachodzą o wiele szybciej. Ludzie mogą modyfikować swoje przekonania i postawy pod wpływem nowych doświadczeń oraz refleksji (Leijen i in., 2022).

Kiedy oddaję ten materiał do redakcji Gazety SGH, jestem krótko po Mokotowskim Biegu SGH. Po raz pierwszy jako uczestniczka zapisałam się cztery lata temu w czasie pandemii COVID-19, zachęcona jego charytatywną misją. Pierwszy pełny udział, tzn. obejmujący wpłatę na szczytny cel oraz ukończoną Mokotowską Piątkę, nastąpił podczas XII edycji 11maja 2025 r., po roku budowania formy pod uważnym i mistrzowskim okiem mojego opiekuna treningu pływackiego Dominika Hiszpańskiego. Trening zaowocował również bardzo dobrymi wynikami w zakresie wydolności oddechowej w projekcie GO, chociaż w tym przypadku moje wyniki należy potraktować jako obserwację odstającą.

Zarówno w przypadku XII Biegu SGH, jak i projektu GO, rezultaty działań wykraczają poza wymiar indywidualny uczestników. Środki uzyskane z biegu zostaną przekazane na rzecz Fundacji Ewy Błaszczyk Akogo? Nad podium, na którym stanęli zwycięzcy dystansów 1, 5 i 10 kilometrów, widniało hasło „Dołącz do nas i zmień bieg wydarzeń”. W ramach projektu GO, po trzech miesiącach ćwiczeń w słuchaniu i modulowaniu indywidualnych emisji głosu, zjednoczyliśmy się we wspólnym wykonaniu anglosaskiego kanonu folkowego „Let’s Sing Together” (Zaśpiewajmy razem!). W duchu obu inicjatyw chciałabym zaprosić do wspólnego nurtu działań na rzecz poprawy zdrowia i dobrostanu bez wykluczania kogokolwiek.

Literatura
Bellanca, M. (2024), What, how and where: an assessment of multi-level European climate mitigation policies. npj Clim. Action 3, 119 (2024), [https://doi.org/10.1038/s44168-024-00200-7].
Chenet, H., Ryan-Collins, J., & van Lerven, F. (2019), Finance, climate-change and radical uncertainty: Towards a precautionary approach to financial policy. UCL Institute for Innovation and Public Purpose (IIPP), Working Paper Series, No. 2019-13.
Deloitte (2025), European Commission Proposes Reduction in Sustainability Reporting and Due Diligence Requirements – Considerations for U.S. Entities, [https://dart.deloitte.com/USDART/home/publications/deloitte/heads-up/20…].
Gaskew, A. N., Habermas and Data Analysis in for-Profit Higher Education Institutions.
Habermas, J. (1987/2015), The Theory of Communicative Action. The Critique of Functionalist Reason. 1st edn. Polity. Available at: [https://www.perlego.com/book/1535910].
Knowledge Foundation (2024). Lars Strannegård: Art as itching powder. [https://www.kks.se/en/article/lars-strannegard-art-as-itching-powder/].
Komisja Europejska (2025). Omnibus I - COM(2025), [https://commission.europa.eu/publications/omnibus-i_en].
Kuhn, T. S. (1962/1970), The Structure of Scientific Revolutions. Second Edition, Enlarged. International Encyclopedia of Unified Science. Volume 2, Number 2.
ONZ (2019). UNIC Warsaw. Platforma SDG. Sustainable Development Goals. Cele Zrównoważonego Rozwoju, [http://onz.org.pl/cel3], dostęp: 2 maja 2025 r.
Wachowiak, P. (2024). Serwis Informacyjny Rektora, [https://www.sgh.waw.pl/rektor/].

DR HAB. ALINA SZYPULEWSKA-PORCZYŃSKA, prof. SGH, kierowniczka Zakładu Międzynarodowej Polityki Finansowej, wicedyrektorka Instytutu Międzynarodowej Polityki Gospodarczej, Kolegium Gospodarki Światowej SGH
 

¹ Astrid Lindgren, Ronja, córka zbójnika, Nasza Księgarnia, s. 44.
² Astrid Lindgren, Pippi wchodzi na pokład, Nasza Księgarnia, s. 26.