Bankowość polska w procesie przemian

Jako naród mamy wiele powodów do dumy i satysfakcji z osiągnięć, jakie się stały naszym udziałem w ostatnich kilkudziesięciu latach. Przy świadomości wielu problemów doceniamy w zdecydowanej większości postęp, jaki się dokonał w wielu obszarach naszego życia społecznego i gospodarczego. Nastąpiło podwyższenie zamożności i poziomu życia Polaków, gospodarka w znaczącym stopniu została unowocześniona i zrestrukturyzowana, co umożliwiło wzrost eksportu oraz ekspansję zagraniczną wielu firm. Do stałego wzrostu PKB przyczynił się ogrom publicznych i prywatnych inwestycji, także z wykorzystaniem środków unijnych. Przystąpienie Polski do paktu północnoatlantyckiego i Unii Europejskiej istotnie zwiększyło wiarygodność i poziom bezpieczeństwa naszego kraju.

Bankowość jako dobro wspólne

Bankowość w każdym kraju, a szczególnie w kraju społecznej gospodarki rynkowej, można uznać za rodzaj swoistej umowy społecznej. Umowy, która łączy osoby posiadające nadwyżki oszczędności z osobami, które pragną zrealizować własne projekty rozwojowe z wykorzystaniem zasobów zgromadzonych w bankach, oraz z osobami, które wykonują każdego dnia za pośrednictwem banków miliony operacji i pragną, aby te operacje były niezawodne i terminowe.

Z oczekiwaniami tych grup interesariuszy nierozerwalnie łączy się los akcjonariuszy oraz pracowników banków. Trzeba pamiętać, że znaczącymi akcjonariuszami w przypadku polskich banków pozostają i były w przeszłości fundusze emerytalne oraz fundusze inwestycyjne. To dlatego właśnie monitorowanie kondycji i stabilności sektora bankowego, przestrzeganie przez ten sektor właściwych reguł działania, odpowiedzialność za bezpieczeństwo depozytów oraz właściwą politykę kredytową ma fundamentalne znaczenie dla stabilności i bezpieczeństwa systemu finansowego państwa oraz ochrony powierzonych bankom oszczędności przez przedsiębiorców oraz miliony Polaków. Ważne jest, by prawa i obowiązki interesariuszy systemu bankowego i każdego banku z osobna były odpowiednio wyważone i zrównoważone.

Polski sektor bankowy w czasie kryzysu finansowego

W okresie światowego kryzysu finansowego polskie banki nie wymagały pomocy ze strony państwa i polskich podatników. Nie tylko nie wymagały wsparcia, ale jeszcze intensywnie zwiększały fundusze własne. W latach kryzysu polski sektor bankowy odprowadził znaczące kwoty w postaci podatku dochodowego i w całym tym okresie udało się utrzymać wysoką jakość portfela kredytowego.

Fundamentem sukcesu okazał się przyjęty i wdrożony przez rząd Tadeusza Mazowieckiego program reform gospodarczo-ustrojowych, od nazwiska ich inicjatora zwany planem Balcerowicza. Program był kontynuowany i rozwijany przez kolejne ekipy rządowe. Dobre wyniki polskiej gospodarki, ale także polskiej bankowości w całym okresie transformacji, to także następstwo m.in. nowoczesnych zapisów w polskiej konstytucji.

Na stabilność polskiego sektora bankowego w okresie transformacji, ale także w najtrudniejszym okresie światowego kryzysu finansowego, decydujący wpływ miała zagwarantowana w konstytucji autonomia Narodowego Banku Polskiego, utworzenie Komisji Nadzoru Bankowego, utworzenie Bankowego Funduszu Gwarancyjnego oraz przeprowadzenie restrukturyzacji, komercjalizacji i prywatyzacji części sektora bankowego.

Sektor bankowy na początku swoich przemian postawił na kształcenie kadr bankowych, zarówno w kraju, jak i poza jego granicami. Wykorzystywaliśmy ekspertyzy naszych krajowych uczonych, pracowników nauki i pracowników Narodowego Banku Polskiego, korzystaliśmy z pomocy niesionej przez doradców zagranicznych. Koncepcje i wnioski płynące z ekspertyz były pomocne przy tworzeniu nowoczesnego systemu płatniczo-rozliczeniowego, co zwieńczyło powołanie Krajowej Izby Rozliczeniowej SA, przy wdrażaniu nowych metod zarządzania ryzykiem bankowym, budowie nowoczesnego nadzoru nad rynkiem bankowym czy budowie systemu międzybankowej wymiany informacji kredytowej, co się zakończyło powołaniem Biura Informacji Kredytowej SA (1997 r.). Został zapewniony bankom dostęp do informacji o zadłużeniu kredytobiorców w innych sektorach gospodarki poprzez utworzone Biuro Informacji Gospodarczej InfoMonitor SA (2003 r.).

W czasach kryzysowych okazało się, jak istotne jest działanie nadzoru i odpowiednie zachowanie inwestorów, zarówno krajowych, jak i zagranicznych. Ogromne znaczenie miało porozumienie Wiedeń-1 polegające na zasileniu płynnościowym banków działających na terenie krajów Europy Środkowo-Wschodniej, w tym w Polsce. Bezpodstawne okazały się obawy, że inwestorzy zagraniczni panicznie wycofają się z polskiego rynku. Zaufanie, jakie zostało zbudowane pomiędzy inwestorami zagranicznymi a polskimi władzami, zostało potwierdzone ich wyważonymi zachowaniami, pomimo że część banków zaangażowanych w inwestycje na terenie Polski przeżywała bardzo poważne kłopoty w kraju macierzystym.

Nie obyło się bez błędów

Kilka poważnych problemów na polskim rynku zostało wywołanych źle przygotowaną i pospiesznie przeprowadzoną reformą systemu nadzoru bankowego. Błędnie została rozstrzygnięta przez władze regulacyjne, szczególnie Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, możliwość ograniczenia walutowych kredytów mieszkaniowych. Pod presją klientów, polityków władze regulacyjne nie zdecydowały się – pomimo wniosku sektora bankowego z grudnia 2005 r. – na wprowadzenie radykalnych ograniczeń w ich oferowaniu. Również niepowodzeniem zakończyły się próby wdrożenia programu obrotu bezgotówkowego z ustaleniem harmonogramu redukcji wysokości interchange fee.

Poważnym w skutkach błędem w polskim systemie finansowym okazało się nieobjęcie nadzorem Spółdzielczych Kas Oszczędnościowo-Kredytowych we właściwym terminie, a także parabanków rozwijających swoją działalność na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, rozwiązania przerzucającego koszty restrukturyzacji SKOK-ów na sektor bankowy.

Błędem w działalności regulacyjnej okazało się także zredukowanie siły krajowego systemu poręczeń kredytowych. Właśnie ten czynnik był istotnym powodem znaczącego zmniejszenia akcji kredytowej dla małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce po 2009 r.

Konkurencja i współpraca oraz standardy świadczenia usług

System bankowy to banki, ale także infrastruktura przez niektórych nazywana banko-strukturą systemu finansowego. Dumni jesteśmy ze zbudowania Krajowej Izby Rozliczeniowej, ale także kilku innych podmiotów zajmujących się rozliczeniami na polskim rynku. Wielką rolę w kształtowaniu systemu płatniczo-rozliczeniowego odegrało strategiczne porozumienie banków pod auspicjami Związku Banków Polskich, ale także konsekwentna działalność Narodowego Banku Polskiego w tym obszarze.

Polski system bankowy w całym okresie transformacji wykazywał się wysokim poziomem konkurencyjności. Polska bankowość była i jest systemem nisko skoncentrowanym, a przez wiele lat utrzymywała wysoki poziom efektywności. Jednak po 2015 r. efektywność sektora bankowego uległa istotnemu obniżeniu, kiedy na polski sektor bankowy, bez racjonalnego uzasadnienia, gwałtownie nałożono szereg obciążeń, ograniczeń i dodatkowych wymagań.

Rzymska maksyma powiada, że natura non facit saltus. A jednak się okazało, że w rozwoju polskiej bankowości udało nam się ominąć kilka epok. Z sukcesem zrezygnowaliśmy z obrotu czekowego. W systemie płatniczo-rozliczeniowym od razu ukierunkowaliśmy nasze działanie na wdrożenie nowoczesnych kart z użyciem mikroprocesora. Udało się oprzeć transfer komunikatów na protokołach internetowych. Na wielką skalę zdołaliśmy uruchomić współpracę centralnych systemów informatycznych banków i instytucji międzybankowych.

Współpraca banków ze światem nauki

W całym okresie reformowania i transformacji polskiego sektora bankowego bankowcy starali się ściśle współpracować ze środowiskiem naukowym, krajowym i zagranicznym. Nie dokonałby się postęp w wielu sferach polskiej bankowości bez udziału polskich ekonomistów, prawników, informatyków, specjalistów od telekomunikacji, ale także programistów i matematyków oraz specjalistów bardzo wielu innych dziedzin.

To przenikanie się praktyki i teorii w drodze zatrudniania pracowników uczelni w bankach, ale także angażowania pracowników banków do działalności dydaktycznej i badawczej przynosiło i przynosi dużo pozytywnych rezultatów. Wielu pracowników nauki angażowało się i angażuje w prace instytucji regulacyjnych i nadzorczych polskiego sektora bankowego.

Innowacyjność a bezpieczeństwo banków i ich klientów

System płatniczy w wielu krajach jest obszarem ciągłych poszukiwań i pilotażowych eksperymentów. Nie wszystko, co przystoi startupom czy fintechom, wypada czynić bankom. Nie wolno bowiem ryzykować utraty depozytów i środków przekazanych do transferu ani narażać na szwank prywatność klientów i w konsekwencji skazywać bank na możliwość utraty reputacji. Stąd też w polskim sektorze bankowym wspólnie z władzami regulacyjnymi i nadzorczymi przywiązujemy ogromną wagę do przestrzegania wysokich standardów, stosowania jasnych procedur oferowanych usług oraz wdrażania efektywnych rozwiązań technologicznych.

Polski nowoczesny system bankowy trzeba było zbudować od zera.

Ogromnym wysiłkiem zbudowaliśmy solidny i komplementarny system informacji gospodarczej, niezbędny w zarządzaniu ryzykiem w poszczególnych bankach, pomocny w przeciwdziałaniu nadmiernemu zadłużeniu oraz przeciwdziałaniu oszustwom na szkodę klientów i instytucji finansowych oraz budżetu państwa. Dumni jesteśmy z tego, że polski sektor bankowy zaliczany jest do najbardziej bezpiecznych w całej Unii Europejskiej.

Polski sektor bankowy wobec wyzwań

Banki będą musiały odpowiedzieć na nowe potrzeby i oczekiwania klientów, sprostać zmianom demograficznym i wzrastającej liczbie osób dotkniętych różnego rodzaju niepełnosprawnościami oraz wzrastającej liczbie cudzoziemców. Wyzwaniem o szczególnym znaczeniu dla polskiego sektora bankowego, podobnie jak w wielu innych krajach europejskich, jest kwestia cyberbezpieczeństwa, której wymiar ma charakter globalny.

Polski sektor bankowy w celu przeciwdziałania nieuprawnionym ingerencjom w systemy IT podejmował od lat wspólne działania, a w 2016 r. utworzył Bankowe Centrum Cyberbezpieczeństwa, którego zadaniem jest monitorowanie bieżącej sytuacji, prognozowanie zagrożeń, podejmowanie działań interwencyjnych, zarządzanie incydentami, ponadto prowadzenie działalności edukacyjnej wśród klientów i pracowników instytucji finansowych, ale także instytucji partnerskich.

W kolejnych dekadach przyjdzie nam wspólnie dbać o wzmacnianie potencjału ekonomicznego naszych banków. Polska ze swoim systemem bankowym nadal zajmuje jedno z ostatnich miejsc pod względem wielkości funduszy własnych w relacji do PKB, podobnie prezentuje się wielkość oszczędności zgromadzonych w bankach do polskiego PKB lub wielkość akcji kredytowej, w szczególności dla przedsiębiorstw, do PKB, podobnie jak znacząco jest mniejsza wielkość aktywów przypadających na jednego pracownika czy też wielkość oszczędności przypadających na jednego pracownika polskiego sektora bankowego.

Wprowadzone w ostatnich latach ograniczenia, obciążenia w postaci podatku bankowego, dodatkowe poważne obciążenia sektora bankowego w związku z koniecznością finansowania restrukturyzacji niebankowych instytucji finansowych powodują, że polska bankowość wyraźnie obniża swoją efektywność, co skutkuje groźnym spowolnieniem tempa budowy funduszy własnych.

Polska jest krajem niskiego ubankowienia i długotrwałe utrzymywanie ponadstandardowych obciążeń doprowadzi do zmniejszenia efektywności sektora bankowego. W konsekwencji będzie to negatywnie rzutować na tempo rozwoju polskiej gospodarki. Na utrzymywanie takich błędnych rozwiązań nie powinniśmy sobie pozwalać.

Krzysztof Pietraszkiewicz, bankowiec, autorytet gospodarczy, społecznik; od 2003 r. pełni nieprzerwanie funkcję prezesa Związku Banków Polskich. Wcześniej był m.in. dyrektorem generalnym ZBP, dyrektorem gabinetu ministra szefa Urzędu Rady Ministrów, sekretarzem zespołu ds. pluralizmu związkowego okrągłego stołu.

Opracowanie skrótu wykładu: redakcja.