Sprawozdanie z II webinarium z cyklu „SGH w UE, UE w SGH” 

26 stycznia 2022 r. odbyło się drugie webinarium z cyklu „SGH w UE, UE w SGH”. Spotkanie otworzyła i powitała uczestników dr hab. Małgorzata Molęda-Zdziech, prof. SGH, kierownik Katedry Studiów Politycznych, pełnomocnik rektora ds. UE, ekspertka sieci TEAM Europe. 

Swoimi eksperckimi analizami dzielili się goście, aktywnie zaangażowani w proces akcesji Polski do UE: pani profesor Elżbieta Kawecka-Wyrzykowska, która wprowadziła problematykę integracji europejskiej do programu dydaktycznego i badawczego SGH i Pan Ambasador Jan Truszczyński, główny negocjator członkostwa Polski w UE. Pani Elżbieta Kawecka-Wyrzykowska  jest profesorem zwyczajnym i pracuje w Kolegium Gospodarki Światowej. Zajmuje się badaniami z zakresu polityki handlu zagranicznego Polski, oceny warunków i skutków członkostwa Polski w UE, rozwoju procesów integracyjnych w Europie Zachodniej oraz stosunków Polski z GATT i WTO. Kierowała Katedrą Integracji Europejskiej im. Jeana Monneta w SGH oraz Zakładem Integracji Europejskiej Instytutu Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, a w latach 2008–2012 pełniła funkcję prorektor SGH ds. współpracy z zagranicą. 

Pan Ambasador Jan Truszczyński jest absolwentem Wydziału handlu zagranicznego. Szkoły Głównej Planowania i Statystyki. W latach 1989-1993 był zastępcą ambasadora Przedstawicielstwa Polski przy Wspólnotach Europejskich , w latach 1996-2001 -Stałym Przedstawicielem Polski przy UE, doradcą prezydenta ds. UE (2001). Następnie od 2001 do 2005 roku  był głównym negocjatorem członkostwa Polski w UE oraz, kolejno, podsekretarzem stanu i sekretarzem stanu w MSZ. Od 2007 do 2014 piastował stanowiska kierownicze w Komisji : zastępcy dyrektora generalnego w DG Rozszerzenie  oraz dyrektora generalnego w DG Edukacja i Kultura w latach 2010-2014. Obecnie jest ekspertem sieci Team Europe.

Celem webinariów jest przybliżenie akademickiej społeczności aktualnej problematyki europejskiej z wielu perspektyw oraz zaznajomienie się z najnowszymi wynikami badań naukowych oraz z inicjatywami naukowo-badawczymi.

Poruszano tematy procesów integracji europejskiej w wymiarze ekonomicznym, rozwoju stosunków międzynarodowych w kontekście polityki obronnej oraz zaangażowania obywatelskiego związanego z Konferencją w sprawie przyszłości Europy (COFOE). Spotkanie było próbą omówienia bilansu członkostwa Polski w UE oraz rozważenia perspektyw na jej dalszą współpracę.

Webinarium rozpoczęto od najważniejszych ekonomicznych korzyści odniesionych przez Polskę w ramach członkostwa w UE. Powołano się tutaj na Raport Polskiej Fundacji im. Roberta Schumana i Fundacji Konrada Adenauera „Gdzie naprawdę są konfitury? Najważniejsze gospodarcze korzyści członkostwa Polski w Unii Europejskiej” pod redakcją Witolda Orłowskiego. Prof. Kawecka Wyrzykowska, autorka rozdziału ,,Znaczenie udziału Polski w Jednolitym Rynku Europejskim: rynek towarów.”, wskazała na transfery finansowe, które są powszechnie uważane za najważniejszy pozytywny efekt przyłączenia się do UE, wsparły one wiele inwestycji, a w ostatnich latach stanowiły do 60% inwestycji publicznych w Polsce. Prof. Kawecka Wyrzykowska podkreśliła, że zgodnie z główną tezą wspomnianego raportu, najważniejszą korzyścią ekonomiczną jest przyłączenie Polski do Jednolitego Rynku Europejskiego. Gwarantuje to długookresowe pozytywne skutki w wielu wymiarach gospodarki, ze szczególnym uwzględnieniem czterech swobód rynku wewnętrznego (przepływ pracowników, towarów, kapitału, oraz usług). Co więcej, partycypacja we wspólnym rynku ułatwia korzyści specjalizacji, poprawę efektywności oraz nakłada obowiązek stabilnego i przewidywalnego prawa ekonomicznego. Ambasador Truszczyński dodaje, że wybór UE był i jest optymalny. Nie ma innego ugrupowania integracyjnego, które pozwoliłoby odnieść Polsce więcej korzyści, co wykazywały już pierwsze analizy z początku lat 90.

Następnie skupiono się na zaangażowaniu obywateli w wypracowywanie kierunków rozwoju UE. Temat poruszono w świetle Konferencji w sprawie przyszłości Europy, szerokiej debaty prowadzonej z udziałem obywateli, metodą partycypacji, w ramach 4 paneli obywatelskich. Dwa z nich odbyły się już: pierwszy – poświęcony zagadnieniom demokracji europejskiej/wartości i praw - we Florencji, a drugi – poświęcony zmianom klimatu/ środowisku/zdrowiu - w Warszawie. Kolejne: trzeci – dotyczący problematyki UE w świecie, migracji – odbędzie się 11-13 lutego w Maastricht w Holandii. Czwarty panel, na temat silniejszej gospodarki, sprawiedliwości społecznej, zatrudnienie, edukacja, kultura - będzie miał miejsce w Dublinie w dniach 25-27 lutego i zakończy – zastosowany po raz pierwszy na poziomie UE – ten innowacyjny sposób konsultacji. Wnioski i rekomendacje z dwóch pierwszych paneli są już dostępne. W ocenie Ambasadora Truszyńskiego udział obywateli w debacie nad kierunkami rozwoju UE jest ważny, to organy decydujące powinny na co dzień dbać o relacje ze społeczeństwem obywatelskim i zachęcać do wspólnej dyskusji. Tam, gdzie jest dialog, tam często dochodzi do dużych oczekiwań oraz nieufności ze strony obywateli wynikającej z poczucia niepoważnego potraktowania ich zaleceń podczas poprzednich programów dialogu. Stąd, obywatelskie rekomendacje i zalecenia muszą być traktowane poważnie, tzn. rozpatrywane i przyjmowane przez Władze UE, a w przypadku odrzucenia opisujące jego obiektywne przyczyny. Wyniki ustaleń powyższej Konferencji poznamy 9 maja 2022 r., w 72 rocznicę podpisania deklaracji Schumanna formalnie ustanawiającą Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS), na koniec obecnej prezydentury Francji w Radzie UE. Prof. Kawecka-Wyrzykowska zwraca również uwagę na obecny brak zainteresowania sprawami UE powodujący niewielką popularność Konferencji w mediach. 

Ważną rolę odgrywa również odpowiednia edukacja europejska. Obecnie wiele uczelni rezygnuje z kursów dot. integracji europejskiej uważając, że młodzież intuicyjnie nabiera wystarczającej wiedzy o funkcjonowaniu Unii. Przez to często nie rozumiemy, jak UE funkcjonuje, jakie mamy w niej prawa i jakie korzyści wynikają z naszej obecności w niej. Prof. Kawecka-Wyrzykowska podkreśla, że nie powinno się tej wiedzy bagatelizować. Dzięki niej studenci zdobywają podstawową wiedzę o strukturach UE, z którą powinni wchodzić na rynek pracy, a nie nabywać ją już w nim uczestnicząc. Jest to szczególnie istotne w przypadku naszej uczelni, ponieważ wielu absolwentów pracuje w organach administracji UE lub w firmach ściśle z nią współpracujących. Poza tym, niski poziom edukacji w tym obszarze przekłada się między innymi na brak zainteresowania sprawami UE, np. niewielką popularność prób dialogu w mediach i społeczeństwie takich jak wspomniana Konferencja w sprawie przyszłości UE. Posłużono się też przykładem Wielkiej Brytanii, gdzie brak podstawowej wiedzy z zakresu funkcjonowania UE i wspólnego rynku mógł się przyczynić do decyzji społeczeństwa o Brexicie. Ambasador Truszczyński komentuje, że w ostatnich latach ministrowie edukacji krajów UE sformułowali wspólnie zalecenia dot. europejskiego wymiaru nauczania, brakuje jednak wciąż konkretnych działań wprowadzających te rekomendacje w życie oraz zharmonizowanych wymogów pozwalających kształcić świadomych obywateli. 

W dalszej części spotkania poruszono kwestie relacji Unii Europejskiej z Rosją oraz szanse na potencjalny konflikt zbrojny. W odpowiedzi, prof. Kawecka-Wyrzykowska wskazuje na konieczność jednolitego stanowiska UE w kwestiach relacji gospodarczych, co umożliwi wspólne wywieranie wpływu na Rosję. Ambasador Truszczyński tłumaczy, że kluczową strategią Rosji jest utrudnianie integracji europejskiej oraz naruszanie swoistości transatlantyckiej. Kluczem optymalnej polityki Zachodu jest jednoczesne odstraszanie Rosji przy zachowaniu interesów narodowych gospodarek. Należy jednak pamiętać, że pogodzenie pomyślności 27 krajów jest niezwykle trudne, stąd pojawia się pytanie, czy obecna sytuacja przyczyni się do odejścia od zasady jednomyślności w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa na rzecz demokracji. Zdaniem Ambasadora jest to mało prawdopodobne, UE pozostanie silna gospodarczo, lecz nie aż tak silna politycznie i militarnie.

Poprzednie pytania nakierowały dyskusje na temat budowy przywództwa w UE. Obecnie obserwuje się brak charyzmatycznego lidera w Europie, takiego jak np. Jacques Delors, podkreśla prof. Kawecka Wyrzkowska. Aktualnie, do tej roli najbliżej prezydentowi Francji, Emmanuelowi Macronowi, nie wiadomo jednak jakie będą wyniki tegorocznych wyników prezydenckich i czy będzie możliwa kontynuacja obecnej polityki, a tym samym istniejącego dotychczas francusko-niemieckiemu tandemu wspierającego integrację Unii. Ambasador podkreśla, że w długofalowej perspektywie znaczenie Europy w globalnej polityce będzie się stopniowo zmniejszać. Europa staje się relatywnie coraz mniejszym gospodarczo i demograficznie obszarem świata. Obecnym wyzwaniem jest budowa wspólnego europejskiego kursu, dzięki któremu UE pozostanie znaczącym aktorem na skalę globalną, bez którego nic pozytywnego nie może się wydarzyć. By to osiągnąć potrzebne jest silne przywództwo, wola polityczna i chęć współpracy. Duże państwa powinny zagwarantować tym małym i średnim, że ich głos jest słyszalny i mają wpływ na kształtowanie polityki wspólnoty.

W drugiej części spotkania publiczność kierowała swoje pytania do gości. Na początku poruszono temat istnienia wspólnych wartości europejskich oraz możliwości powoływania się na nie. Jest to jak najbardziej możliwe, mówi Ambasador Truszczyński, państwa UE łączy demokracja, państwo prawa, ochrona mniejszości i troska o prawa człowieka. Co więcej, w obliczu narastających narracji populistycznych usiłujących podważyć to podejście, istotnym jest ciągle promowanie wspólnych wartości. Rozmawiano też o solidarności w UE, której zdaniem naszych gości nie zabrakło, ujednolicono sposób negocjowania i zawierania kontraktów na zakup szczepionek oraz skoordynowano sposób przekraczania granic. Wprowadzono Krajowe Plany Odbudowy celem wsparcia państw, które ucierpiały gospodarczo podczas pandemii. Prof. Kawecka-Wyrzykowska wspomina również o Funduszu Sprawiedliwej Transformacji, systemie EU ETS oraz wspólnej realizacji polityki klimatycznej. Padło również pytanie dotyczące roli UE w obecnie zaburzonych relacjach litewsko-chińskich. W odpowiedzi, Ambasador Truszczyński nawiązał do właśnie formułowanego projektu prawa europejskiego umożliwiającego wspólną politykę handlową zwiększającą potencjał przeciwdziałania próbom przymusu ekonomicznego ze strony innych państw. 

Podczas debaty omówiono wiele zagadnień z pogranicza kształtowania postaw obywatelskich, zacieśniania relacji między krajami UE jak i jej roli w globalnej polityce. Każdy z tematów wymaga dalszych rozważań, jednak dzięki szerokiej tematyce zadawanych pytań oraz eksperckim odpowiedziom gości publiczność miała szansę głębszego poznania aktualnych wyzwań stojących nie tylko przed europejskimi decydentami, ale również przed wszystkimi obywatelami UE. 
Dr hab., prof. SGH Małgorzata Molęda-Zdziech, pomysłodawczyni i moderatorka cyklu webinariów „SGH w UE, UE w SGH” podziękowała gościom i uczestnikom spotkania i zaprosiła na kolejne – w połowie marca.
---------------------------------------------
Polecamy lekturę rozdziału autorstwa Pani Prof. E. Kaweckiej-Wyrzykowskiej, w książce „Gdzie naprawdę są konfitury. Najważniejsze gospodarcze korzyści z członkostwa Polski w UE”, pod red. W. Orłowskiego, WUW 2021
link do książki

Sprawozdanie przygotowała Klaudia Budzanowska, studentka I roku studiów magisterskich w SGH na kierunku ekonomia, uczestniczka programu Young Leaders for the Future of Europe.