Rozmowy przy drugiej kawie: Rozmowy o Ukrainie w czas wojny – spotkanie II

Webinarium „Rozmowy o Ukrainie w czas wojny” są częścią spotkań „Rozmowy przy drugiej kawie”, które organizowane są od listopada 2020 roku. W bieżącym roku akademickim webinaria poświęcone są tematyce związanej z podnoszonymi od wielu lat przez środowisko akademickie dylematami oraz nowymi wyzwaniami dotyczącymi kształcenia na poziomie wyższym. Wojna w Ukrainie zmieniła priorytety tematów poruszanych w cyklu „Rozmowy przy drugiej kawie”. W ślad za propozycją rektora SGH prof. Piotra Wachowiaka w bieżącym roku akademickim uruchomiono dodatkowe spotkania, które są forum wymiany informacji i dobrych praktyk dotyczących wszechstronnej pomocy, jaką polskie uczelnie (i inne organizacje związane ze szkolnictwem wyższym) udzielają i chciałyby udzielać uczelniom, studentom, doktorantom oraz naukowcom ukraińskim w Polsce. Te dodatkowe webinaria zatytułowano roboczo: „Rozmowy o Ukrainie w czas wojny”. Ich organizatorem jest także zespół pełnomocnika ds. zarządzania jakością kształcenia i Samorząd Studentów Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, a partnerem merytorycznym Fundacja Rektorów Polskich. Pełną informację o webinarium wraz z adresem do korespondencji można znaleźć na stronie: https://ssl-uczelnia.sgh.waw.pl/pl/pelnomocnicy_rektora/jakosc_ksztalce…

Webinarium miało ogólnopolski charakter i wzięło w nim udział około 40 osób. Prowadził je prof. Jakub Brdulak, pełnomocnik rektora ds. systemu zarządzania systemem jakości kształcenia, który powitał uczestników i przypomniał cele i genezę całego webinarium oraz przybliżył temat bieżącego spotkania, którym była adaptacja uchodźców z Ukrainy w polskich uczelniach.  
 
Referaty wprowadzające do dyskusji wygłosili:

• prof. Stanisław Mocek, rektor Collegium Civitas) – „Roczne studia pomostowe w języku ukraińskim w Collegium Civitas”.
• Agata Wroczyńska, Uniwersytet Otwarty UW – „Niektóre inicjatywy dydaktyczne Uniwersytetu Otwartego UW związane z pomocą studentom i innym uchodźcom wojennym z Ukrainy”.

Jako pierwszy głos zabrał prof. Stanisław Mocek, rektor Collegium Civitas w Warszawie. Podkreślił, że reakcja polskiego środowiska akademickiego na agresję Rosji na Ukrainę była natychmiastowa: akcja pomocy rozpoczęła się w dniu wybuchu wojny.  Dotyczy to także Collegium Civitas.

Collegium Civitas jest niedużą uczelnią, przed 24 lutego 2022 kształciło się w niej około 400 studentów ukraińskich. Część z nich  głównie mężczyźni wrócili na Ukrainę, aby walczyć za ojczyznę. Uczelnia stara się jednak umożliwić im naukę online i hybrydową.  
Profesor pominął prezentację różnych akcji pomocowych podjętych przez uczelnię a skierowanych ku uciekinierom z Ukrainy, ponieważ podobne akcje są podejmowane przez większość uczelni w Polsce. Skupił się natomiast na jednym specyficznym działaniu, którego wcześniej uczelnia nie miała w planach, a które wpisuje się w działania wspomagające adaptację studentów. A właściwie głównie studentek, które przyjechały do Polski i Warszawy wraz z falami uchodźców, i które chciałyby podjąć naukę w polskich uczelniach. Nikt nie potrafi przewidzieć, jak rozwinie się sytuacja, co przyniesie przyszłość, zatem wszystkie działania obarczone są niepewnością. Należy jednak przyjąć, że wojna, niestety, nie będzie krótkotrwała i że powinno się ukraińskich studentów przygotowywać do studiów w Polsce lub ich kontynuacji w Ukrainie.  

To był główny powód utworzenia w Collegium Civitas programu pomostowego w języku ukraińskim, realizowanego w ramach pierwszego roku studiów i połączonego z intensywną nauką języka polskiego i angielskiego. Chodziło o stworzenie możliwości ewentualnego podjęcia studiów w Polsce w języku polskim lub angielskim, których znajomość jest niezbędna do uczestniczenia w programach kształcenia. Collegium Civitas wymaga bezwzględnie umiejętności językowych na takim poziomie, aby studenci mogli komunikować się na zajęciach oraz pisać prace zaliczeniowe i dyplomowe w języku kształcenia.

Inicjatywa studiów pomostowych została podjęta wraz z pojawieniem się obywateli z Ukrainy. Ich znajomość języka polskiego i angielskiego jest często niewystarczająca do podjęcia studiów w ramach obecnie prowadzonych programów kształcenia. Zatem studia pomostowe mają na celu realizację podstawowych przedmiotów pierwszego roku w języku ukraińskim, którym towarzyszy intensywna nauka języka polskiego i angielskiego. Po pierwszym roku takie studia mogą być kontynuowane w Polce lub w Ukrainie. Słuchacze studiów pomostowych z kierunków zarządzanie lub stosunki międzynarodowe zaliczają przedmioty kierunkowe po ukraińsku, dzięki temu po powrocie do swojego kraju będą mieli zaliczony pierwszy rok studiów albo mogą pozostać w Polsce i kontynuować naukę w języku polskim lub angielskim.  

Rekrutacja na studia pomostowe odbywa się w części online. Rozmowy kwalifikacyjne po pierwszym roku będą prowadzone w języku polskim lub angielskim w formie bezpośredniej lub przez SKYPE. W trakcie tych rozmów nastąpi ocena umiejętności językowych. Uczelnia traktuje ten program jak „rzucanie koła ratunkowego” tym, którzy nie mogą kontynuować nauki w swoim kraju, aby nie musieli bezczynnie czekać  na rozwój sytuacji w Ukrainie i mogli zwiększyć swoje umiejętności językowe w celu dalszego kształcenia w Polsce.

Studia pomostowe powodują oczywiście problemy natury finansowej i organizacyjnej.

Po pierwsze, Collegium Civitas jako uczelnie niepubliczna, niemająca państwowej subwencji budżetowej musi pobierać opłaty za czesne. Dotyczy to wszystkich studentów kształcących się w uczelni z 70 krajów. Studia pomostowe są więc płatne na najniższym poziomie czesnego, aby nie tworzyć dysproporcji między studentami z Ukrainy już studiującymi, a pochodzącymi z nowego naboru na studia pomostowe. Niestety, obecnie żadne programy pomocowe dla Ukrainy nie obejmują stypendiów na pokrycie czesnego.

Po drugie, wspominana już inicjatywa nie ma na celu ściągnięcia najlepszych studentów z Ukrainy, których talenty powinny być rozwijane w uniwersytetach ukraińskich. Motywacją jest chęć udzielenia pomocy, a nie własny interes. W miarę normalizacji sytuacji w Ukrainie studenci ci będą mogli wrócić do swojego kraju i kontynuować naukę. Uczelnia nie tworzy całych studiów licencjackich ani magisterskich w języku ukraińskim, a tylko jeden rok, w kształcie wyżej opisanym.

Po trzecie, na licznych spotkaniach po agresji Rosji na Ukrainę pojawiły się sygnały o mogących wystąpić problemach w relacjach studentów z Polski i Ukrainy ze studentami z innych krajów, zwłaszcza Rosji i Białorusi. W sposób zrozumiały, te relacje mogą być obarczone znacznym negatywnym ładunkiem emocjonalnym. Rolą uczelni jest podjęcie starań, aby je rozładowywać i zapobiegać  otwartym konfliktom. I tu zaskoczyli nas studenci, także ukraińscy, wchodzący w skład Samorządu Studenckiego CC i innych organizacji studenckich, którzy umieścili na swoim profilu plakat m.in. z adnotacją, że Collegium Civitas jest ponad podziałami i chroni różnorodność narodową, która jest znaczącą wartością dla naszych czasów. Świadczy to o niezwykłej dojrzałości studentów, którzy pozytywnie zaangażowali się w proces adaptacji studentów z Ukrainy i innych krajów.

Drugim prelegentem była Agata Wroczyńska z Uniwersytetu Otwartego Uniwersytetu Warszawskiego. Zaznaczyła, że pominie opis ogólnych inicjatyw pomocy dla Ukrainy, jakie rozwinął Uniwersytet Warszawski, ze względu na stale aktualizowaną i pełną informację na ten temat dostępną na stronie internetowej UW. Przypomniała, że 23 lutego br. na Uniwersytecie Warszawskim doktorat honoris causa odbierała Olga Tokarczuk. W sytuacji inwazji Rosji na Ukrainę, która nastąpiła dzień później, wydarzenie to nabrało szczególnego znaczenia. Sama Noblistka swój wykład rozpoczęła od słów skierowanych do Ukrainek i Ukraińców.

Na wieść o inwazji Rosji na Ukrainę Uniwersytet Warszawski natychmiast uruchomił akcje pomocowe m.in. w postaci zbiórki darów, pomocy prawnej i psychologicznej. Niezwykle ważną rolę pełnili w tym ruchu studenci angażując się w liczne inicjatywy. Rektor Uniwersytetu Warszawskiego powołał Sztab Kryzysowy ds. Ukrainy, którego członkami zostali przedstawiciele różnych grup społeczności akademickiej. Zadaniem zespołu jest m.in. koordynacja spontanicznych akcji pomocowych – porządkowanie i racjonalizowanie działań. Informacje o wszystkich inicjatywach pomocowych w zakresie dydaktyki są zbierane przez Biuro Innowacji Dydaktycznych (BID) i umieszczane na stronie www.bid.uw.edu.pl w zakładce „Solidarni z Ukrainą”.

Należy wspomnieć, o dwóch osobnych inicjatywach UW, a mianowicie o programie wizyt badawczych dla studentów i doktorantów z Ukrainy, finansowanym z programu „Inicjatywa Doskonałości  – Uczelnia Badawcza” (IDUB) oraz programie stypendialnym dla studentów z Ukrainy wykorzystującym fundusze NAWA. Ważną inicjatywą są też kursy językowe prowadzone w różnych ośrodkach UW, co ma szczególne znaczenie w adaptacji uchodźców w polskie społeczeństwo.

Akcje pomocowe są moderowane zgodnie  ze zmieniającymi się potrzebami.

Prelegentka skupiła się na niektórych inicjatywach dydaktycznych Uniwersytetu Otwartego UW związanych z pomocą studentom i innym uchodźcom z Ukrainy. Inicjatywy te wpisują się w ogólną misję Uniwersytetu Otwartego, który powstał w 2008 roku w celu realizacji i propagowania idei edukacji przez całe życie, co zgodne jest z misją Uniwersytetu Warszawskiego. Misją Uniwersytetu Otwartego UW jest dostarczenie najwyższej jakości usług edukacyjnych przeznaczonych dla dorosłych i umożliwienie czerpania z dorobku naukowego i dydaktycznego Uniwersytetu Warszawskiego przede wszystkim osobom spoza społeczności akademickiej.
Pierwszą z inicjatyw Uniwersytetu Otwartego UW było zorganizowanie kursów języka polskiego jako języka obcego dla uchodźców z Ukrainy. Kursy te realizowane są dzięki pomocy finansowej prof. dr. hab. Alojzego Z. Nowaka, rektora Uniwersytetu Warszawskiego oraz Zespołu rektorskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Kursy organizowane są we współpracy z wydziałami: polonistyki, pedagogicznym, historii, archeologii, geografii i studiów regionalnych oraz z Centrum Badań nad Kulturą Warszawy – dzięki działaniom wolontaryjnym pracowników tych jednostek udało się zgromadzić kadrę glottodydaktyków chętnych do poprowadzenia kursów. Oddzielna edycja kursów realizowana jest we współpracy z Samorządem Doktorantów UW. Uruchomiono 12 grup kursowych, zaś zajęcia odbywają się zarówno w formie stacjonarnej, jak i zdalnie.

Realizacji kursów językowych towarzyszą wyzwania związane z rekrutacją, rotacją uczestników w poszczególnych grupach oraz koniecznością wykorzystania wiedzy specjalistów ds. nauczania dorosłych – glottodydaktyków.

Najpoważniejszym problemem jest rezygnacja uczestników z zajęć. Obecnie grupy liczą od 71 do 84% początkowego naboru.  Przyczyny tego zjawiska mogą być różne – trudna sytuacja życiowa, zmiana miejsca pobytu, czy podjęcie pracy. Pracownicy UOUW starają się na bieżąco analizować powody rezygnacji uczestników, by w przyszłości zmniejszyć skalę tego procesu.  W chwili obecnej naukę na kursach kontynuuje od 55 do 75% osób zapisanych w początkowym naborze. Mniejszą rotację odnotowuje się dla zajęć w formie online.

Kursy pierwszej edycji prowadzone były głównie w trybie stacjonarnym. W kolejnych edycjach zorganizowanych zostało więcej zajęć online, w których mogły wziąć udział także osoby spoza Warszawy.

O ogromnej skali potrzeb szkolenia językowego uchodźców z Ukrainy może świadczyć fakt, że wszystkie miejsca na kursach zostały zajęte w ciągu 3 minut od uruchomienia rekrutacji online.

Nauczanie języka polskiego jako obcego wymaga szczególnych kwalifikacji kadry nauczającej. Niestety okazało się, że dostępność glottodydaktyków na UW (zwłaszcza w trakcie trwania semestru, kiedy kadra naukowo-dydaktyczna realizuje zajęcia prowadzone w ramach programów studiów), może być dużym wyzwaniem.   

Dostrzegając skalę zapotrzebowania na działania dydaktyczne związane z nauką języka polskiego jako obcego, Uniwersytet Otwarty UW wspólnie z Centrum Badań nad Kulturą Warszawy UW przygotował specjalną bazę materiałów do samodzielnej nauki języka polskiego dla osób pochodzących z Ukrainy. Z materiałów mogą skorzystać osoby, które podejmą się samodzielnej nauki języka polskiego jako obcego, ale także osoby nauczające języka polskiego. W bazie znajdują się m.in. materiały dla dzieci, młodzieży, studentów, nauczycieli szkół oraz dla wykładowców. Dostęp do bazy jest otwarty i można ją znaleźć pod adresem:  https://www.uo.uw.edu.pl/aktualnosci/baza_materialow_jezykapolskiego

Autorzy bazy są wdzięczni za sugestie, propozycje i uzupełnienia zgłaszane przez osoby z zewnątrz. Obserwują też jej rosnąca popularność, zwłaszcza wśród nauczycieli ze szkół, do których trafiły dzieci z Ukrainy.

Obok nauczania języka polskiego jako obcego Uniwersytet Otwarty UW podjął także inne inicjatywy dydaktyczne. Wśród nich są dyskusje o sprawach związanych z wojną i sytuacją w Ukrainie, prowadzone w formie webinariów i wykładów otwartych, których zapis dostępny jest na kanale Uniwersytetu Otwartego UW, na YouTube: https://www.youtube.com/c/UniwersytetOtwartyUniwersytetuWarszawskiego/v…

Jednym z nich było webinarium z psychologiem dziecięcym dr Aleksandrą Piotrowską „Jak rozmawiać z dziećmi o wojnie?” https://www.youtube.com/watch?v=z0XJgfd6Als [6 tys. wyświetleń na YOUTUBE]. Inne webinarium „Czy bać się awarii elektrowni atomowej?” poświęcone było problematyce bezpieczeństwa energetycznego. Prelegentami byli prof. dr hab. Zygmunt Szefliński ze Środowiskowego Laboratorium Ciężkich Jonów UW oraz dr Beata Brzozowska z Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego.  https://www.youtube.com/watch?v=cwJduPNJ-Ec

DYSKUSJA
Jako pierwszy w dyskusji głos zabrał Adrian Zontek, wiceprzewodniczący Samorządu Studenckiego SGH. W swym wystąpieniu chciał odpowiedzieć na pytanie, jak samorządy studenckie pomagają w adaptacji studentów ukraińskich w polskich uczelniach. Podkreślił, że nie było rzeczą łatwą uzyskanie informacji na ten temat, co wynika z faktu, że studenci i samorządy byli i są bardzo głęboko zaangażowani w ogólną akcję pomocową dla Ukrainy i wyodrębnienie spośród nich działań wspierających adaptację wymagałoby jasnego określenia grupy celowej, form i koncepcji adaptacji. Samorządy studenckie zaspokajają na dziś inne, bardziej palące potrzeby. Studenci i ich organizacje zgadzają się, że czas na pomoc adaptacyjną rozumianą jako realizacja konkretnych zadań na dobre rozpocznie się wraz z rekrutacją i początkiem roku akademickiego 2022/2023.  

Mówca podkreślił jednak, że znalazł przykład dobrej praktyki wspomagającej adaptację, zastosowanej na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu. Uruchomiono tam nieformalne spotkania przy „piwie” dla studentów z Ukrainy, Polski, a także Rosji i Białorusi oraz studentów Erasmusa z innych krajów. W trakcie tych spotkań dyskutuje się m.in. o sprawach wojny w Ukrainie, wymienia opinie na ten temat, a także sporządza listy potrzeb ze strony studentów ukraińskich. Ponadto stworzono możliwość dołączenia uchodźców z Ukrainy do zajęć otwartych i uruchomiono dla nich punkt informacyjny, jako potencjalnych kandydatów na studia. Dzięki temu można w znacznej mierze rozpoznać i grupę docelową, i jej potrzeby dla późniejszych działań sprzyjających adaptacji.  

Widać więc, że niektóre uniwersytety zaczęły akcję adaptacyjną nie czekając na jesień i warto zapoznać się z tymi przykładami.  

Drugi głos w dyskusji zabrał dr Marcin Dąbrowski, kanclerz SGH, podkreślając szeroki zakres wsparcia, jaki SGH udziela uchodźcom z Ukrainy. Między innymi uczelnia gości ponad 50 mam z dziećmi, zaś z noclegów w domach studenckich skorzystało dotychczas ponad 200 osób. Poza zakwaterowaniem zapewnia wyżywienie, wsparcie w obszarze nauki języka, wejścia w system edukacji szkolnej, pomoc psychologiczną w języku ukraińskim, jak również pomoc rzeczową i finansową. Utworzono zespół pracowników SGH, których podstawowym zadaniem jest udzielanie pomocy studentom z Ukrainy, ich rodzinom i innym uchodźcom. Przeprowadzono zbiórkę finansową i kilkadziesiąt akcji zbiórek rzeczowych. Szkoła udziela także wsparcia skierowanego bezpośrednio na Ukrainę, np. przekazano (wspólnie z firmą MAKRO Cash and Carry Polska S.A. oraz działaczką społeczną dr Aleksandrą Chmielewską) 15 ton warzyw do Kijowa.

Webinarium zakończył prof. Jakub Brdulak dziękując występującym osobom za przekazane informacje i przykłady dobrych praktyk pomocy uchodźcom z Ukrainy. Podkreślił, jak ważna jest świadomość osób i instytucji udzielających pomocy, z jak trudnymi dylematami mierzą się uchodźcy, a mianowicie, koniecznością podjęcia decyzji o pozostaniu w Polsce lub powrocie na Ukrainę, wyborem pomiędzy bezpieczeństwem a poczuciem obywatelskiego obowiązku i zwykłej tęsknoty do własnego domu.   

Prowadzący zapowiedział także, że kolejne webinarium „Rozmowy o Ukrainie w czas wojny” odbędzie się 2 czerwca 2022 i będzie kontynuowało tematykę rekrutacji i adaptacji słuchaczy z Ukrainy w uczelniach polskich i ukraińskich w czasie wojny. Prezentacje wprowadzające do dyskusji wygłoszą:

• prof. Zbigniew Gaciong, rektor Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego – „Uchodźcy z Ukrainy – doświadczenia Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego”
• prof. Bogdan Buyak, rektor Narodowego Uniwersytetu Pedagogicznego w Tarnopolu –„Aktualne realia funkcjonowania uczelni ukraińskich: nauczanie, rekrutacja, finansowanie”.

*    *    *

Relacje z webinariów zamieszczane są w Gazecie SGH, zaś nagrania prezentacji na stronie poświęconej  webinariom; przy czym dostęp do nich mają jedynie osoby posiadające konto mailowe SGH.

Samorząd Studentów SGH jest współorganizatorem tego cyklu webinariów.

Patronem merytorycznym webinariów ukraińskich jest Fundacja Rektorów Polskich.