Minęło 115 lat

Początki dzisiejszej Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie sięgają 1906 r., gdy August Zieliński uzyskał pozwolenie władz carskich na założenie kursów handlowych. Zgoda carskiego Ministerstwa Handlu i Przemysłu z 7 sierpnia 1906 r. na założenie Kursów Handlowych Męskich – przechowywana pieczołowicie w Archiwum SGH – zapoczątkowała wieloletnią działalność naszej uczelni.

Statut, zatwierdzony przez władze rosyjskie w lipcu 1907 r., stawiał Towarzystwu Wyższych Kursów Handlowych za cel „krzewienie i popieranie wyższego kształcenia handlowego polskiego”. Na pierwszy rok przyjęto 15 słuchaczy, a na kurs przygotowawczy – 25 kandydatów. Kursy handlowe obejmowały dwa lata nauki. To jeszcze nie było kształcenie na poziomie akademickim, ale owe dwuletnie kursy kształciły kupców i buchalterów.
Już 13 października 1906 r. odbyła się pierwsza inauguracja Prywatnych Kursów Handlowych Męskich w wynajętym lokalu w Warszawie przy ul. Smolnej 9. Wykład inauguracyjny na temat historii doktryn ekonomicznych wygłosił Jan Kucharzewski. W roku 1908 dyplom uzyskało 17 pierwszych absolwentów.

ZAŁOŻYCIELE

Niewątpliwie warto przyjrzeć się postaci założyciela naszej uczelni. August Zieliński (1861–1908) był absolwentem Szkoły Handlowej Leopolda Kronenberga w Warszawie i stypendystą Wyższej Szkoły Handlowej w Lipsku. Wykładał w Szkole Kronenberga, kierował Wyższymi Kursami Handlowymi Żeńskimi J. Siemiradzkiej i Szkołą Handlową Zgromadzenia Kupców m. Warszawy. Był wizjonerem, który rozwijał ideę kształcenia młodzieży. Niestety, przedwczesna śmierć 47-letniego Augusta Zielińskiego w 1908 r. przerwała jego działalność, ale idea kształcenia ekonomistów przetrwała. Warto przy tym wspomnieć, że już w 1909 r. nastąpiła zmiana nazwy Prywatnych Kursów Handlowych Męskich na Wyższe Kursy Handlowe Męskie im. Augusta Zielińskiego.

Zgoda carskiego Ministerstwa Handlu i Przemysłu z 7 sierpnia 1906 r. na założenie przez Augusta Zielińskiego Kursów Handlowych Męskich

Kolejnym wizjonerem szkoły był Bolesław Miklaszewski (1871–1941), który został powołany 2 marca 1912 r. na dyrektora kursów. Był on absolwentem Wydziału Chemii Technicznej na Politechnice Związkowej w Zurychu i pracował na Politechnice Lwowskiej. W roku 1900 uzyskał doktorat na uniwersytecie w Zurychu. Jako działacz Polskiej Partii Socjalistycznej był represjonowany przez władze carskie. Po odbyciu kary więzienia i przymusowym osiedleniu w Rosji w 1905 r. powrócił do Warszawy. Miklaszewski był wybitnym działaczem państwowym. W latach 1923–1924 kierował Ministerstwem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, a w latach 1935–1939 zasiadał w Senacie RP.

Wędrując po dzisiejszym kampusie SGH, warto zatrzymać się na I piętrze w Budynku A, gdzie znajduje się popiersie Bolesława Miklaszewskiego, ufundowane przez absolwentów SGPiS w 1971 r. z okazji jego 100. rocznicy urodzin

NASZA UCZELNIA OD 1915 R. SZKOŁĄ WYŻSZĄ

W latach 1906–1915 przyjęto na kursy łącznie 689 słuchaczy. Szkołę ukończyło 236 osób. Ważnym wydarzeniem, które miało miejsce w październiku 1915 r., było uznanie przez Wydział Oświecenia Komitetu Obywatelskiego Wyższych Kursów Handlowych im. A. Zielińskiego za szkołę wyższą i przemianowanie jej na Wyższą Szkołę Handlową w Warszawie. W dniu 1 października 1917 r. odbyła się pierwsza uroczysta immatrykulacja studentów WSH. W listopadzie 1917 r. Rada Naukowa przyznała kobietom prawo studiowania w szkole (aż trudno uwierzyć, że kiedyś kursy były dostępne tylko dla mężczyzn).

W Ustawie z dnia 13 lutego 1924 r. w przedmiocie przyznania Wyższej Szkole Handlowej w Warszawie praw szkół akademickich państwowych (Dz.U. z 1924 r., nr 119, poz. 185) stwierdzono, że uczelnia ta ma prawo nadawania stopni zawodowych i akademickich. W myśl ustawy najwyższą władzę stanowił Senat. W jego skład wchodzili wszyscy profesorowie WSH.
Rozporządzeniem z dnia 23 marca 1925 r. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego mianowało pierwszych profesorów i docentów Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie. Profesorami zostali: Maurycy Chorzewski, Jan Dmochowski, Kazimierz Kasperski, Konstanty Krzeczkowski, Zygmunt Limanowski, Jan Stanisław Lewiński, Bolesław Miklaszewski i Antoni Sujkowski, a docentami: Leon Babiński, Wacław Fajans, Aleksander Jackowski, Marian Kowalski, Edward Lipiński, Julian Makowski, Edward Rose, Marceli Różański i Henryk Tennenbaum.

Stanowisko rektora wprowadziła ustawa z dnia 13 lutego 1924 r. o przyznaniu Wyższej Szkole Handlowej w Warszawie praw szkół akademickich państwowych. Pierwszym rektorem, wybranym przez Senat 2 kwietnia 1925 r., został Bolesław Miklaszewski. Tę zaszczytną funkcję pełnił w latach 1925–1928 i 1932–1933.

MODERNISTYCZNE BUDYNKI NASZEJ UCZELNI

Projekt Gmachu Głównego, Pawilonu Zakładów Doświadczalnych oraz Pawilonu Biblioteki SGH, 1924 r.

Niezwykłą postacią w dziejach uczelni był Jan Witkiewicz-Koszczyc (1881–1957) – architekt i konserwator zabytków. Studiował na Politechnice Warszawskiej, Politechnice Lwowskiej i Politechnice w Monachium. W roku 1918 Bolesław Miklaszewski zwrócił się do Jana Witkiewicza-Koszczyca o przygotowanie projektu gmachu uczelni. W roku 1922 architekt przedstawił pierwsze projekty kompleksu budynków Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie.

Uroczystość poświęcenia kamienia węgielnego odbyła się 14 czerwca 1925 r., a już 24 listopada 1926 r. Pawilon Zakładów Doświadczalnych (Budynek A) został oddany do użytku. W ceremonii poświęcenia gmachu, która odbyła się 6 listopada 1927 r., wziął udział prezydent RP Ignacy Mościcki, który był także gościem uroczystości otwarcia Pawilonu Biblioteki we wrześniu 1930 r.

W sprawozdaniu z budowy gmachu doświadczalnego Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie Witkiewicz-Koszczyc napisał: „Bardzo szczegółowa analiza potrzeb uczelni wykreśliła ścisłe ramy koncepcji architektonicznej. Powstał wtedy szkic architektoniczny gmachu składającego się z podziemia, przyziemia i trzech pięter. Blok wolnostojący, długości 91,5 m, szerokości 45 m, miał dwa obudowane podwórka; w środku mieściła się hala rekreacyjna – aula z górnym oświetleniem”.

W lutym 1919 r. dokumentacja przedprojektowa posłużyła Bolesławowi Miklaszewskiemu, dyrektorowi Wyższej Szkoły Handlowej, do wszczęcia starań o przyznanie działki pod budowę gmachu. Początkowo przyznano plac przy ul. Nowowiejskiej, który ostatecznie nie został przekazany WSH. Trwające 4 lata ponowne starania o uzyskanie innego placu doprowadziły do podpisania 3 grudnia 1923 r. umowy o budowie gmachu. Plac był częścią dawnego obozu letniego wojsk rosyjskich na Mokotowie.

Towarzystwo „Bratnia Pomoc” Studentów Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie (rok akademicki 1918/1919)

W roku 1906 na potrzeby uczelni powstała niewielka biblioteka, licząca około 800 woluminów. W latach międzywojennych pojawił się zatem pomysł umieszczenia jej zbiorów w osobnym gmachu. Jan Witkiewicz-Koszczyc napisał w pracy Budowa Gmachu Bibljotecznego Wyższej Szkoły Handlowej: „Projektując Gmach Bibljoteczny Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie, musiałem przestudjować i przemyśleć samo zagadnienie, by w ramach wymaganego programu opanować temat. Rozpocząłem pracę nie od studjowania planów istniejących gmachów bibljotecznych, ale starałem się wniknąć możliwie w samą istotę pracy bibljotekarskiej oraz potrzeb różnego rodzaju czytelników. Studjowałem podręczniki bibljotekarstwa i przyglądałem się tej pracy w praktyce”.

Budynek Biblioteki SGH to przykład niezwykłej „architektury światła”. Nowatorska konstrukcja szkieletowa pozwoliła zastosować przeszklone sklepienia i okna o szerokości 3,5 m. Na attyce umieszczono 23 alegoryczne emblematy z kolorowych cegieł. Czytelnia biblioteki zachwyca trzema oszklonymi kopułami i 20 pięknymi, obłożonymi drewnem, kolumnami.

Należy podkreślić, że powstanie tego pawilonu zapoczątkowało tworzenie dzisiejszej Biblioteki SGH, największej biblioteki ekonomicznej w Polsce (zgromadzony w jej murach księgozbiór liczy obecnie około miliona woluminów, w tym wyjątkowo bogaty zbiór starodruków – ksiąg wydanych w latach 1500–1800).

Niestety, II wojna światowa przerwała budowę kolejnych gmachów. Po zakończeniu działań wojennych architekt Jan Witkiewicz-Koszczyc podjął próbę adaptacji dawnych planów architektonicznych, ale został opracowany nowy projekt, którego inspiracją była jednak stara dokumentacja. Projekt szkicowy powstał w czerwcu 1950 r., a jesienią tego roku rozpoczęto prace budowlane.
Współcześnie Gmach Główny SGH (wprawdzie znacznie mniejszy, niż przewidywały pierwotne plany) zachwyca centralnym holem, zwanym Aulą Spadochronową, z niezwykle efektowną schodkową kopułą o boku 28 m, wzniesioną na wysokość 40 m od poziomu parteru. Ten budynek i pięknie oświetlona piramida stały się niemalże symbolem Mokotowa.

STUDENCI W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM

Studia w naszej przedwojennej uczelni nie były dostępne dla wszystkich, bowiem czesne było wysokie. Z pomocą materialną studentów wiązała się działalność organizacji studenckich. Najważniejszą rolę odegrało Towarzystwo „Bratnia Pomoc” Studentów Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie, tzw. Bratniak i Stowarzyszenie Wychowanków SGH. W latach 1916–1922 działacze stowarzyszenia byli organizatorami i pierwszymi kierownikami organizacji samopomocowych w skali Warszawy i całego kraju, a także inicjatorami i redaktorami czasopisma „Samopomoc Akademicka”, na łamach którego głosili zasadę „Każdy ma prawo do studiów”.

dr BARBARA TRZCIŃSKA, Katedra Geografii Ekonomicznej, Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie SGH

Artykuł opisujący dalszą historię SGH ukaże się w kolejnym wydaniu „Gazety SGH” (zima 2022).