Odporność ukraińskich organizacji pozarządowych w kontekście wojny
Pełnowymiarowa inwazja na Ukrainę w 2022 roku doprowadziła do bezprecedensowego kryzysu humanitarnego w Europie. W obliczu zniszczenia infrastruktury i przesiedlenia milionów ludzi organizacje pozarządowe (NGO) stały się kluczowymi podmiotami zapewniającymi przetrwanie i adaptację społeczeństwa obywatelskiego. Ich odporność, rozumiana jako zdolność do przetrwania, adaptacji i rozwoju w obliczu niekorzystnych okoliczności, oferuje cenne lekcje nie tylko dla Ukrainy, ale także dla międzynarodowej praktyki w sektorze non-profit.
Niniejszy artykuł opiera się na danych terenowych ukraińskich NGOs-ów zebranych przez Instytut Przywództwa i Zarządzania Ukraińskiego Uniwersytetu Katolickiego (UCU) we Lwowie oraz Agencję Badawczą Fama w 2024 roku. Kluczowe wyzwania stojące przed organizacjami pozarządowymi podczas wojny można zakwalifikować do jednej z trzech kategorii: strategicznych, finansowych i organizacyjnych.
W obszarze wyzwań strategicznych najważniejsze to:
• adaptacja do nowych realiów, czyli zmiana lub rozszerzenie działalności,
• ponowne przemyślenie misji,
• dążenie organizacji do zachowania tożsamości mimo konieczności szybkiej adaptacji,
• nieoczekiwane zmiany ze strony darczyńców,
• przejście na krótkoterminowe formy wsparcia,
• zmieniające się priorytety finansowania.
Wyzwania finansowe obejmują:
• utratę stabilnych źródeł dochodu,
• trudności biurokratyczne we współpracy z międzynarodowymi darczyńcami.
Wyzwania organizacyjne obejmują:
• wyczerpanie fizyczne i psychiczne pracowników,
• wypalenie emocjonalne,
• chroniczny stres,
• problemy z utrzymaniem personelu,
• brak wykwalifikowanych pracowników,
• słabą komunikację wewnętrzną, brak równowagi funkcji w strukturze,
• utratę liderów lub kluczowych pracowników.
W obliczu wskazanych wyzwań, do kluczowych czynników podnoszących odporność ukraińskich organizacji pozarządowych w kontekście wojny należy zaliczyć: planowanie strategiczne, zrównoważone partnerstwa, przywództwo i decyzje adaptacyjne.
NGOs-y rozważały różne scenariusze – od eskalacji na wschodzie, po inwazję na pełną skalę. Niektóre z nich stworzyły plany kryzysowe, drogi ewakuacji, przewodniki dla pracowników, a także systemy ochrony danych i wsparcia finansowego dla personelu. Jednocześnie wcześniejsze doświadczenia od 2014 r. stały się zarówno zasobem, jak i ograniczeniem. Niektóre organizacje przeceniły własną gotowość, co doprowadziło do niewystarczającego przygotowania na zagrożenia na dużą skalę. Długoterminowe partnerstwa z darczyńcami, dobra reputacja i integracja ze strategiami lokalizacyjnymi dużych instytucji były potężnym wsparciem podczas kryzysu.
Liderzy organizacji pozarządowych wzięli na siebie odpowiedzialność, podejmując trudne decyzje, aby zapewnić bezpieczeństwo swoim zespołom i kontynuować pracę. Często obejmowało to ustalanie priorytetów zadań, elastyczne zarządzanie, utrzymywanie relacji z darczyńcami i dostosowywanie się do nowych wyzwań.
Rozwiązania adaptacyjne obejmują: aktualizację struktur, tworzenie nowych działów (HR, finanse, komunikacja), wprowadzanie systemów oceniania, wspieranie stanu psycho-emocjonalnego pracowników, rozwój HR, poprawę pozyskiwania funduszy i tworzenie rad nadzorczych.
Pomimo bezprecedensowej presji, ukraińskie NGOs-y wykazały się wysokim poziomem elastyczności, dojrzałości instytucjonalnej i odporności. Ich przetrwanie i rozwój podczas wojny jest w dużej mierze zasługą silnego przywództwa, zdolności adaptacyjnych i głębokiego zrozumienia potrzeb lokalnych społeczności. To doświadczenie może służyć jako podstawa do budowania trwałych modeli rozwoju sektora obywatelskiego nawet w najtrudniejszych warunkach.
Instytut Przywództwa i Zarządzania zapewnia jedyny program studiów magisterskich w zakresie zarządzania non-profit w Ukrainie i tworzy społeczność podobnie myślących ludzi z ponad 160 absolwentami.
Eksperci instytutu opracowują i wdrażają programy szkoleniowe w celu budowania potencjału społeczności i organizacji. Program studiów magisterskich w zakresie zarządzania organizacjami pozarządowymi w czasie wojny przygotowuje liderów społeczeństwa obywatelskiego, którzy są w stanie skutecznie koordynować inicjatywy humanitarne, przyciągać pomoc międzynarodową, wdrażać przejrzyste projekty i wspierać odbudowę kraju. Tworzy profesjonalistów, którzy reagują na kryzysy w sposób profesjonalny i strategiczny, wzmacniając rolę organizacji pozarządowych w obronie i odbudowie Ukrainy.
Olja Walianyk (Olya Valianyk), laureatka Nagrody Prezydenta, która jest znana z pozyskiwania milionów na drony, uważa, że nauka to nie tylko zarządzanie, chodzi o człowieka. „Program zarządzania organizacjami non-profit na UCU nie daje gotowych odpowiedzi; uczy zadawania ważnych pytań. Tutaj znajdziesz społeczność, która cię naładuje i znaczenia, które cię zainspirują. Chodzi o przywództwo w rozumieniu służby, o uczciwość, wytrwałość i głębię” – ocenia Walianyk.
Ilja Połtawec (Ilya Poltavets) jest absolwentem UCU ILU, a obecnie młodszym porucznikiem w Siłach Zbrojnych Ukrainy. Przed wojną pracował w sektorze publicznym. Wiedza z zakresu zarządzania, pracy zespołowej i myślenia strategicznego zdobyta podczas studiów na UCU stała się podstawą przywództwa w jego jednostce wojskowej. Szkolenie pomogło mu lepiej zrozumieć siebie, swój zespół i wartość służby.
Maria Almes, kierownik programu magisterskiego w zakresie zarządzania organizacjami non-profit, wykładowca na Wydziale Zarządzania i Rozwoju Organizacyjnego UCU. Dwukrotnie odwiedziła SGH w ramach programu NAWA.
