„Nobel z ekonomii" 2025 dla Joela Mokyra, Philippe’a Aghiona i Petera Howitta za „wyjaśnienie wzrostu gospodarczego opartego na innowacjach”

Połowa nagrody idzie do Joela Mokyra za „za określenie warunków niezbędnych do trwałego wzrostu gospodarczego poprzez postęp technologiczny”, a druga połowa nagrody do Philippe’a Aghiona i Petera Howitta za „teorię trwałego wzrostu poprzez twórczą destrukcję”.

„Praca laureatów pokazuje, że wzrost gospodarczy nie jest czymś oczywistym. Musimy wspierać mechanizmy leżące u podstaw twórczej destrukcji, aby nie popaść ponownie w stagnację” – powiedział John Hassler, przewodniczący Komitetu ds. Nagrody w dziedzinie nauk ekonomicznych.

„W ciągu ostatnich dwóch stuleci świat po raz pierwszy w historii doświadczył trwałego wzrostu gospodarczego. Dzięki temu ogromna liczba ludzi wyszła z ubóstwa, a także powstały podstawy naszego dobrobytu. Tegoroczni laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, Joel Mokyr, Philippe Aghion i Peter Howitt, wyjaśniają, w jaki sposób innowacje stanowią impuls do dalszego postępu – czytamy w komunikacie prasowym Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk.

– Technologia rozwija się w szybkim tempie i ma wpływ na nas wszystkich, a nowe produkty i metody produkcji zastępują stare w niekończącym się cyklu. Stanowi to podstawę trwałego wzrostu gospodarczego, który przekłada się na lepszy standard życia, zdrowie i jakość życia ludzi na całym świecie. Jednak nie zawsze tak było. Wręcz przeciwnie – przez większość historii ludzkości normą była stagnacja. Pomimo ważnych odkryć, które czasami prowadziły do poprawy warunków życia i wyższych dochodów, wzrost gospodarczy zawsze ostatecznie się stabilizował”.

Joel Mokyr wykorzystał źródła historyczne jako jeden ze środków do odkrycia przyczyn, dla których trwały wzrost gospodarczy stał się nową normą. Wykazał, że aby innowacje następowały po sobie w procesie samonapędzającym się, musimy nie tylko wiedzieć, że coś działa, ale także mieć naukowe wyjaśnienie, dlaczego tak jest. Przed rewolucją przemysłową często brakowało tego drugiego, co utrudniało wykorzystanie nowych odkryć i wynalazków. Mokyr podkreślił również znaczenie otwartości społeczeństwa na nowe idee i dopuszczania zmian.

Philippe Aghion i Peter Howitt również badali mechanizmy leżące u podstaw trwałego wzrostu gospodarczego. W artykule z 1992 r. stworzyli model matematyczny tzw. twórczej destrukcji: kiedy na rynek wchodzi nowy, lepszy produkt, firmy sprzedające starsze produkty ponoszą straty. Innowacja stanowi coś nowego, a zatem jest twórcza. Jest jednak również destrukcyjna, ponieważ firma, której technologia staje się przestarzała, zostaje wyparta z rynku.

„Laureaci pokazują na różne sposoby, jak twórcza destrukcja powoduje konflikty, którymi należy zarządzać w konstruktywny sposób. W przeciwnym razie innowacje zostaną zablokowane przez firmy o ugruntowanej pozycji i grupy interesów, które ryzykują utratę przewagi konkurencyjnej" – napisano w komunikacie prasowym.

Prof. Jakub Growiec o tegorocznym „Noblu z ekonomii" | Gazeta SGH

Prof. dr hab. Łukasz Woźny, Katedra Ekonomii Ilościowej, Kolegium Analiz Ekonomicznych SGH:

„Joel Mokyr, historyk gospodarczy pisał o tym, że przez ostatnie 200 lat wzrost gospodarczy nie był nam dany, nie pojawił się znikąd, tylko został wytworzony przez mechanizmy innowacji, imitacji i tzw. twórczej destrukcji. Z kolei dwaj pozostali nobliści opracowali zmatematyzowany model, który opisuje te zjawiska. A to nie jest sprawa oczywista – od wielu lat bowiem ekonomiści próbowali opisać wzrost poprzez innowacje, robił to chociażby austriacki ekonomista Joseph Schumpeter. Natomiast Aghion i Howitt zaproponowali model, w którym to skwantyfikowali i precyzyjnie pokazali. Ten Nobel jest więc bardzo zasłużony. Ja się z tego powodu bardzo cieszę. Wszyscy trzej ekonomiści byli przecież od lat wymieniani na <<krótkiej liście>>.

Prace, o których mówił Komitet Noblowski, są nawet elementem sylabusów na ekonomii w SGH. Uczymy studentów modelu Aghiona-Howitta. Jest tam mowa o tzw. twórczej destrukcji, która polega na tym, że z jednej strony jest innowacja, dzięki której powstaje coś nowego, ale jednocześnie jest destrukcja tego, co stare. Na przykład powstanie Netflixa doszczętnie zlikwidowało wypożyczalnie kaset wideo w USA. Z kolei Uber zakwestionował status quo, jeżeli chodzi o przewozy taksówkowe. A zatem jest coś za coś. Są wygrani tej sytuacji, ale i przegrani. Przestarzałe technologie są wypierane z rynku. Nie mówimy tylko o firmach, ale również o pracownikach tych firm – dlatego Komitet Noblowski podkreślał kwestie elastyczności zmiany pracy.

Wszyscy trzej nagrodzeni ekonomiści analizują warunki, które są potrzebne do rozwoju innowacyjności. A kluczowym warunkiem jest rynek – główny motor, dla którego uruchomił się ten wielki proces rewolucji przemysłowej; oprócz wynalazków, był kapitalizm i rynek. Rynek zapewnia to, że z jednej strony startupom chce się tworzyć nowe biznesy, ale i to, że ci wielcy obecni na rynku dalej chcą się rozwijać, bo czują oddech konkurencji na karku. 

Mokyr podkreśla również, że znaczenie dla wzrostu ma kultura danego kraju. W swojej książce „A Culture of Growth: The Origins of the Modern Economy” pisze on o szeroko pojętej kulturze otwartości na innowacje, a innowacyjność wiąże się też z akceptacją podejmowanego ryzyka i porażek". 

Przyznanie tzw. Nobla z ekonomii kończy tegoroczny sezon noblowski. Nagroda w dziedzinie nauk ekonomicznych jest przyznawana przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk, według tych samych zasad, co Nagrody Nobla przyznawane od 1901 roku. Laureaci wyróżnienia za działalność w sferze ekonomii – podobnie jak nagrodzeni z innych dziedzin – otrzymują nagrodę z rąk króla Szwecji na wspólnej uroczystości 10 grudnia, w rocznicę śmierci Alfreda Nobla.

Kilka faktów o Nagrodzie Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych

Fundator Nagrody Nobla, Alfred Nobel (1833–1896) nie ustanowił w swoim testamencie nagrody z ekonomii. Jest to Nagroda Banku Szwecji w dziedzinie nauk ekonomicznych dla uczczenia pamięci Alfreda Nobla (ang. The Bank of Sweden Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel). Ufundował ją w 1968 r. szwedzki bank centralny (Sveriges Riskbank) z okazji 300-lecia swojego istnienia, a Komitet do spraw Nagrody Nobla wyraził zgodę na tę inicjatywę i od 1969 r. Królewska Szwedzka Akademia Nauk systematycznie takie wyróżnienie przyznaje. 

Jest to najbardziej prestiżowa na świecie nagroda, jaką może otrzymać ekonomista. Pierwszą nagrodę w dziedzinie nauk ekonomicznych otrzymali w 1969 r. Ragnar Frisch i Jan Tinbergen.

Liczba nagród w dziedzinie nauk ekonomicznych w latach 1969–2024

Od 1969 r. przyznano 57 nagród w dziedzinie nauk ekonomicznych, przy czym 26 nagród przyznano tylko jednemu laureatowi, 20 nagród zostało przyznanych wspólnie dwóm laureatom, a 11 nagród – trzem laureatom. W latach 1969–2025 nagrodzono w sumie 99 osób. Lista wszystkich laureatów.

Do tej pory Nagrodę Banku Szwecji w dziedzinie nauk ekonomicznych otrzymały trzy kobiety. Pierwszą laureatką została w 2009 r. Elinor Ostrom – amerykańska ekonomistka specjalizująca się w ekonomii politycznej, która otrzymała nagrodę za „analizę ekonomicznych aspektów rządzenia, szczególnie przez wspólnoty” (wspólnie z Oliverem Williamsonem – amerykańskim ekonomistą, znanym autorem prac na temat ekonomii kosztów transakcyjnych, który otrzymał nagrodę za „analizę właściwych sposobów organizacji transakcji, uwzględniającą w szczególności problem wyznaczania granic przedsiębiorstwa”). W 2019 r. nagrodę tę otrzymała Esther Duflo – francusko-amerykańska specjalistka od ekonomii eksperymentalnej, która jest również najmłodszą laureatką w dziedzinie nauk ekonomicznych (miała niespełna 47 lat, gdy została nagrodzona). Duflo otrzymała nagrodę wspólnie z Abhijitem Banerjeem i Michaelem Kremerem za eksperymentalne podejście do łagodzenia ubóstwa. Komitet nagrody wskazał na praktyczne wnioski płynące z badań laureatów, m.in. o efektywności kosztowej kształcenia wyrównawczego i profilaktyki zdrowotnej, oraz o niskiej skuteczności pomocy słabo dopasowanej do lokalnego kontekstu. W 2023 r. tzw. Nobla z ekonomii dostała Claudia Goldin z Uniwersytetu Harvarda, która odkryła kluczowe czynniki wpływające na różnice między płciami na rynku pracy. 

Najstarszym zaś dotychczasowym laureatem nauk ekonomicznych jest zmarły w roku 2008 polsko-amerykański naukowiec specjalizujący się m.in. w teorii gier Leonid Hurwicz (doktor honoris causa SGH z 1994 r.), który miał 90 lat, gdy został nagrodzony w 2007 r.

Brak pośmiertnych nagród w dziedzinie nauk ekonomicznych

W dziedzinie nauk ekonomicznych nie przyznano żadnych nagród pośmiertnie. Od 1974 r. Statut Fundacji Noblowskiej stanowi, że nagroda nie może być przyznana pośmiertnie, chyba że zgon  nastąpił po ogłoszeniu nagrody. Do 1974 r. Nagroda Nobla została przyznana pośmiertnie tylko dwa razy: Dagowi Hammarskjoeldowi (Pokojowa Nagroda Nobla, 1961 r.) i Erikowi Axelowi Karlfeldtowi (Literacka Nagroda Nobla, 1931 r.).

Medal

Medal w dziedzinie nauk ekonomicznych został zaprojektowany przez szwedzkiego artystę i rzeźbiarza Gunvora Svenssona-Lundqvista i przedstawia emblemat Gwiazdy Północnej Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk.

Dyplom

Każdy dyplom jest unikalnym dziełem sztuki, stworzonym przez wybitnych szwedzkich i norweskich artystów i kaligrafów.

Wysokość nagrody

Alfred Nobel pozostawił większość swojego majątku, ponad 31 mln koron szwedzkich (obecnie ok. 1,7 mld koron szwedzkich), aby przekształcić go w fundusz i zainwestować w „bezpieczne papiery wartościowe”. Dochód z inwestycji miał być „corocznie rozdzielany w formie nagród dla tych, którzy w poprzednim roku przynieśli ludzkości największą korzyść”. Wysokość nagrody na rok 2024 została ustalona na poziomie 10 mln koron szwedzkich.

Grafika: Niklas Elmehed, Nobel Prize Outreach