Rok Edwarda Lipińskiego w SGH

Uchwała nr 258 stanowi, że rok 2023 w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie będzie „Rokiem Profesora Edwarda Lipińskiego” i „wchodzi w życie z dniem podjęcia”.

Inicjatywa ta, realizowana w 100. rocznicę zatrudnienia prof. Edwarda Lipińskiego w naszej Uczelni, ma na celu przypomnienie i uhonorowanie wybitnego ekonomisty o światowej renomie, autora ogromnej liczby prac, prorektora SGH w latach 1937/1938 oraz 1945/1946, a także dyrektora Miejskiej Szkoły Handlowej i koordynatora działalności konspiracyjnej SGH w czasie okupacji. Prof. Edward Lipiński, który pełnił też funkcję honorowego prezesa Międzynarodowego Stowarzyszenia Nauk Ekonomicznych i był członkiem francuskiej Akademii Nauk Moralnych oraz Brytyjskiej Akademii Nauk, był również jednym z najbardziej aktywnych przedstawicieli opozycji demokratycznej, współzałożycielem i członkiem Komitetu Obrony Robotników/KSS „KOR”.

Dnia 13 października 1970 roku - jak napisał prof. Janusz Kaliński w nocie biograficznej Edwarda Lipińskiego, opublikowanej w „Poczcie doktorów honoris causa Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie”, (Warszawa, 2006) - patron roku 2023, wykładowca SGH w latach 1923–1960, „uzyskał jako pierwszy w dziejach uczelni tytuł doktora honoris causa SGPiS”, co było wyrazem uznania dla jego wybitnych osiągnięć naukowych i dydaktycznych.

W programie obchodów setnej rocznicy związania przez prof. Edwarda Lipińskiego losów zawodowych z SGH przewidziano sympozjum naukowe przygotowane przez badaczy z Katedry Historii Gospodarczej i Społecznej. Odbędzie się ono 30 marca 2023 r. Zaplanowano również okolicznościową wystawę, szereg wydarzeń artystycznych oraz upamiętnienie Edwarda Lipińskiego na wewnętrznym dziedzińcu SGH. W mieszkaniu prof. Lipińskiego w tzw. Domu Profesorskim na terenie kampus SGH/SGPiS odbywały się wykłady nielegalnego Towarzystwa Kursów Naukowych i zebrania KOR.

Profesor dożył sędziwego wieku, zmarł w lipcu 1986 r. na trzy miesiące przed swymi 98. urodzinami. Wśród pracowników SGH jest jeszcze wiele osób, które w bardzo młodym wieku zetknęły się z profesorem Lipińskim i na zawsze pozostały pod wrażeniem jego charyzmy, niezwykłego intelektu, odwagi i troski o losy Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie.

W gronie najbardziej zasłużonych dla Uczelni profesorów, prorektorów i rektorów prof. Edward Lipiński zajmuje miejsce szczególne. Jest postacią łączącą przedwojenne tradycje SGH z najnowszymi dziejami Uczelni. Człowiekiem, który ma ogromne zasługi w przeprowadzenie naszej wspólnoty przez mroczne czasy okupacji i lata stalinizmu.

Przed przyjęciem przez Senat Uchwały o ustanowieniu 2023 Rokiem Profesora Edwarda Lipińskiego dr hab. Piotr Wachowiak, rektor SGH, jako wnioskodawca uchwały odczytał notę biograficzną Edwarda Lipińskiego przygotowaną przez kierownika Katedry Historii Gospodarczej i Społecznej SGH prof. dr. hab. Wojciecha Morawskiego. Oto jej treść:

„Edward Lipiński (1888–1986) – ekonomista, działacz polityczny, wykładowca Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie w latach 1923–1960. Absolwent Wyższej Szkoły Handlowej w Lipsku (1912). Podczas I wojny światowej działał w Towarzystwie Szerzenia Wiedzy Handlowej i Przemysłowej, które miało charakter uniwersytetu robotniczego. Był pionierem problematyki ochrony pracy w Polsce.

W 1923 roku Edward Lipiński został zatrudniony w ówczesnej Wyższej Szkole Handlowej. W 1929 roku został profesorem zwyczajnym, a w roku akademickim 1937/38 prorektorem SGH. W ramach swej działalności dydaktycznej w SGH Edward Lipiński prowadził pierwsze w Polsce wykłady z teorii koniunktury i teorii wzrostu gospodarczego.

„Jako rzecznik demokracji i tolerancji brał udział w pracach Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Zdecydowanie reagował na wystąpienia  antysemickie na Uczelni w latach 30.” – napisał w biografii Lipińskiego opublikowanej w „Poczcie Rektorów Szkoły Głównej Handlowej” (2006) prof. Janusz Kaliński.

Patron roku 2023 w SGH był inicjatorem utworzenia, a w latach 1928–1939 również dyrektorem Instytutu Badania Koniunktur i Cen. Od 1929 roku kierował redakcją pisma „Ekonomista”. Od 1934 roku pełnił funkcję prezesa Towarzystwa Ekonomistów i Statystyków Polskich.

Podczas okupacji hitlerowskiej Edward Lipiński, absolwent Wyższej Szkoły Handlowej w Lipsku i Uniwersytetu w Zurychu, stanął na czele dopuszczonej do działalności przez okupanta Miejskiej Szkoły Handlowej. Formalnie była to szkoła średnia, będąca jednak jawną przykrywką dla tajnej działalności przedwojennej SGH. Jednocześnie brał udział w tajnym nauczaniu ekonomii i współpracował z Departamentem Pracy Delegatury Rządu Londyńskiego i Biurem Studiów Armii Krajowej.

Po II wojnie światowej był profesorem i prorektorem SGH (1945/46), dyrektorem Instytutu Gospodarki Narodowej przy Prezydium Rady Ministrów (1946–1948). W latach 1946–1965 był prezesem, a potem honorowym prezesem Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego. W okresie stalinowskim prowadził badania nad historią polskiej myśli ekonomicznej i teorią ekonomii politycznej.

Edward Lipiński był marksistą, ale dalekim od dogmatyzmu, starającym się twórczo rozwijać tę myśl. W latach 1906–1918 był członkiem PPS-Lewicy. W 1946 r. wstąpił do PPS, a po jej zjednoczeniu z PPR – w latach 1948–1976 – należał do PZPR.

Od 1951 roku był członkiem PAN, od 1954 roku pełnił funkcję dziekana Wydziału Nauk Ekonomicznych UW, wykładając równocześnie na SGPiS. W latach 1956–1962 był wiceprzewodniczącym Rady Ekonomicznej przy Radzie Ministrów. Rada ta przygotowywała reformę gospodarczą, z przeprowadzenia której władze ostatecznie zrezygnowały. W 1958 roku przeszedł na emeryturę, ale kontynuował działalność zarówno naukowa, jak i społeczną.

W 1964 roku był sygnatariuszem Listu 34, w którym przedstawiciele polskiej elity intelektualnej protestowali przeciw nadmiernym ingerencjom cenzury. W latach 1971–1976 był często konsultantem I sekretarza KC PZPR Edwarda Gierka. Wykorzystywał te kontakty do interwencji na rzecz więźniów politycznych.

W 1975 r. podpisał List 59 wyrażający otwarty protest przeciw planowanym zmianom w konstytucji. W maju 1976 roku skierował indywidualny list otwarty do Edwarda Gierka, w którym skrytykował ustrój PRL i prowadzoną przez ówczesne władze politykę. Był współzałożycielem Komitetu Obrony Robotników (KOR) we wrześniu 1976 r.

Od 1978 roku zebrania KOR odbywały się w jego mieszkaniu w tzw. Domu Profesorskim. Odegrał dużą rolę w zjednywaniu dla działań opozycji, w tym KOR-u, poparcia zachodniej opinii publicznej. W 1978 roku był członkiem Towarzystwa Kursów Naukowych (tzw. latającego uniwersytetu). We wrześniu 1981 roku podczas I Zjazdu NSZZ „Solidarność” odczytał oświadczenie członków KOR-u o jego rozwiązaniu”.

Profesor Edward Lipiński zmarł 13 lipca 1986 r. Pochowano go na warszawskich Powązkach.