Laudacja z okazji nadania tytułu doktora honoris causa SGH profesorowi Józefowi Orczykowi

Magnificencjo, Panie Rektorze, Wysoki Senacie, Dostojny Panie Profesorze, Szanowni Państwo Recenzenci dorobku naukowego i osiągnięć Nominata, Szanowni Państwo!

Spotkał mnie zaszczyt wygłoszenia laudacji w związku z nadaniem Panu Profesorowi Józefowi Orczykowi tytułu doktora honoris causa przez Senat Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie.

Zadanie to jednocześnie ułatwia i utrudnia wszechstronny dorobek Nominata, który w zgodnej opinii trojga recenzentów zdecydowanie wykracza poza osiągnięcia naukowo-dydaktyczne. Profesor Gertruda Uścińska podkreśliła w swojej recenzji, że „nurtem działań, który należy podkreślić w dorobku Profesora Orczyka, jest działalność na rzecz środowiska polityków społecznych”. Profesor Adam Kurzynowski zaznaczył, że Nominat jest powszechnie znany także ze „współpracy z praktyką społeczno-gospodarczą” oraz z wpływu na „rozwój polityki społecznej jako dyscypliny akademickiej”. Natomiast trzeci z recenzentów – prof. Jerzy Hausner – wskazał, że o „Profesorze Orczyku jako postaci wybitnej świadczy też aktywność publiczna, w tym to, jakie powierzano mu stanowiska i funkcje” oraz „zaangażowanie Profesora Orczyka w różne formy działalności społeczno-gospodarczej, szczególnie w Poznaniu i w regionie wielkopolskim”. I właśnie od roli Profesora Orczyka jako łącznika, a odwołując się do uprawianej przez Profesora siatkówki – jako rozgrywającego, środowiska ekonomizujących polityków społecznych czy politykujących ekonomistów zacznę laudację.

W osobie Profesora Józefa Orczyka odbija się bowiem Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, a w szczególności Kolegium Ekonomiczno-Społeczne, które w sposób wielowymiarowy oraz interdyscyplinarny podchodzi do zagadnień społecznych, łącząc nauki ekonomiczne i zagadnienia finansowe z polityką publiczną. Podobną interdyscyplinarność można znaleźć w biografii Profesora, który ukończył Liceum im. Józefa Wybickiego w Śremie w 1957 r., a następnie został absolwentem studiów historycznych (1962) i pedagogicznych (1963) na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz studiów ekonomicznych (1965) w Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Poznaniu. Dalsza kariera naukowa przebiegała dosyć szybko i była już ściśle związana z ekonomią, rozprawę doktorską obronił bowiem w 1967 r., a pracę habilitacyjną – w 1978 r., natomiast tytuł profesora uzyskał w 1982 r.

Profesor Orczyk jest także autorem opublikowanego w 2005 r. podręcznika Polityka społeczna. Uwarunkowania i cele, w którym poza ogólnym wprowadzeniem do problematyki polityki społecznej omówione zostały wybrane zagadnienia szczegółowe, w tym rzecz jasna najbliższa Profesorowi polityka rynku pracy. Profesor był również „ojcem chrzestnym” kierunku polityka społeczna, wprowadzonego w 2007 r. na Akademii Ekonomicznej (obecnie Uniwersytet Ekonomiczny) w Poznaniu. Jednak mówiąc o wpływie na środowisko polityków społecznych, należy podkreślić przede wszystkim za prof. Gertrudą Uścińską, że „od 1986 r. Profesor jest członkiem Komitetu Nauk o Pracy i Polityce Społecznej Polskiej Akademii Nauk (KNoPiPS PAN), wybieranym przez środowisko naukowe na kolejne kadencje. Wybór Profesora Orczyka na przewodniczącego tego Komitetu w dwóch kadencjach (2007–2011, 2011–2015), a w kadencji 2016–2020 na członka Prezydium KNoPiPS PAN, to dowód uznania i zaufania tego środowiska. Bezpośrednim tego dowodem jest uhonorowanie Profesora w 2006 r. Medalem im. Wacława Szuberta za wybitne osiągnięcia w obszarze nauk o pracy i polityce społecznej, a w latach 2016–2019 wybranie Go do Kapituły tego Medalu”. Przez wiele lat Profesor był zatem jednym z kluczowych przedstawicieli środowiska, które skupiało ekonomistów, politologów i socjologów zajmujących się problematyką społeczną i regularnie spotykających się na konferencjach, na których dyskutowano o kształcie polskiej polityki społecznej.

Poza reprezentowaniem i współorganizowaniem środowiska polityczek i polityków społecznych Profesor Orczyk ma też ogromne doświadczenie w zarządzaniu uczelnią wyższą. Był bowiem, po¬mijając kierowanie mniejszymi zespołami naukowymi, prorektorem ds. dydaktyki Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, rektorem Wyższej Szkoły Zarządzania i Bankowości w Poznaniu, rektorem Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Koninie i wreszcie rektorem Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu. Swoją wiedzę społeczno-ekonomiczną i zdolności zarządcze Profesor wykorzystuje także we współpracy z otoczeniem gospodarczym, przede wszystkim na poziomie regionalnym. Jego dorobek w tym zakresie obejmuje m.in. członkostwo, a niekiedy też przewodniczenie Wielkopolskiej Radzie Trzydziestu przy Urzędzie Marszałkowskim Województwa Wielkopolskiego, Wielkopolskiej Radzie ds. Zatrudnienia, Wojewódzkiej Radzie Rynku Pracy czy Radzie Programowej Obserwatorium Rynku Pracy i Aglomeracji Poznańskiej. W tym miejscu warto również wspomnieć za prof. Hausnerem „o wieloletniej współpracy Profesora Orczyka z pracownika¬mi i jednostkami organizacyjnymi SGH (a wcześniej SGPiS – Szkoły Głównej Planowania i Statystyki). Od 1967 r. Profesor współpracował z Katedrą Historii Gospodarczej. (…) Wieloletnią współpracę ze środowiskiem historyków gospodarczych SGH najlepiej potwierdza wiele wspólnych publikacji i inicjatyw wydawniczych. Począwszy od lat 80. XX w., wraz z przesuwaniem się pola działalności akademickiej Profesora Orczyka w kierunku problematyki pracy i polityki społecznej, partnerem współpracy była początkowo Katedra Ekonomiki Pracy kierowana przez prof. dr hab. Alicję Sajkiewicz, a następnie Katedra Gospodarowania Zasobami Pracy kierowana przez dr. hab. Kazimierza Makowskiego, a jeszcze później zespół Instytutu Kapitału Ludzkiego kierowany przez prof. dr hab. Martę Juchnowicz. Ta współpraca także owocowała szeregiem konferencji i publikacji. Wielokrotnie Profesor Orczyk był recenzentem rozpraw doktorskich i w postępowaniach habilitacyjnych przeprowadzanych w SGH”. Podsumowując ten wątek, można powiedzieć, że wszechstronność Profesora Orczyka oraz jego umiejętność współpracy i łączenia wiedzy z praktyką społeczno-gospodarczą w pełni wpisują się w misję Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie i stąd zarówno wieloletnia współpraca, jak i wniosek o nadanie tytułu doktora honoris causa.

Wracając do głównych osiągnięć Profesora Orczyka, czyli do dorobku naukowo-dydaktycznego, pragnę zacząć od jego wymiaru ilościowego i podkreślić ogromny dorobek Profesora w promowaniu kadry akademickiej. Od 1973 r., kiedy to zaczął prowadzić seminaria magisterskie, wypromował ponad 700 magistrantów. Jest także promotorem 17 prac doktorskich, a troje doktorantów jest już profesorami. Jeśli doliczyć do tego – za opinią prof. Kurzynowskiego – „wiele recenzji prac doktorskich, 15 recenzji rozpraw habilitacyjnych i aż 18 recenzji wniosków o nadanie tytułu profesora”, to można powiedzieć, że Profesor Orczyk jest współtwórcą wielu zespołów badawczych czy wręcz całych jednostek zajmujących się w Polsce rynkiem pracy, polityką społeczną i polityką publiczną. Co więcej, wracając do wspomnianego wyżej podręcznika do polityki społecznej, który jest również najczęściej cytowaną pozycją w dorobku Nominata, należy wskazać, że Profesor jest współtwórcą nowego sposobu myślenia o polityce społecznej i jej wyzwaniach.

Dorobek naukowy Profesora Orczyka obejmuje niemal 500 publikacji i tekstów dotyczących zarówno rynku pracy czy kapitału ludzkiego, jak chętnie cytowany artykuł Wokół pojęć kwalifikacji i kompetencji z 2009 r., jak i wcześniejsze prace z zakresu historii gospodarczej czy polityki rolnej. Na uznanie zasługuje również fakt, że aktywność publikacyjna Profesora nie ustaje, co dostrzegł w swojej recenzji prof. Hausner: „W jednym z najnowszych artykułów Profesor ukazuje w oryginalny sposób dylematy związane z dokonującą się właśnie transformacją pracy, przyspieszoną przez pandemię COVID-19 (Dylematy u progu transformacji pracy, »Ekonomista« 2021, nr 4)”. W artykule tym najlepiej widać prawdopodobnie najważniejszy wątek rozważań naukowych Profesora Orczyka, czyli przemiany rynku pracy oraz związane z tym wyzwania. Często były to wyzwania edukacyjne i wzajemna relacja między wykształceniem a zatrudnieniem. Można tu przywołać takie teksty jak: Zmiany w pracy a przekształcenia w edukacji, Nadwyżka wykształcenia – kłopot czy korzyść?, Edukacja czy tylko zatrudnienie a może przedsiębiorczość społeczna? Proszę zwrócić uwagę na komplementarność tej tematyki z pełnionymi przez Profeso¬ra Orczyka funkcjami i unikalną możliwość łączenia teorii z praktyką.

Na zakończenie bardzo chciałbym opowiedzieć o własnych doświadczeniach ze współpracy naukowej z Nominatem, ale niestety ich nie posiadam i nie mogę nawet częściowo „ogrzać się” w blasku dorobku Profesora Józefa Orczyka. W pamięci zapadł mi jednak epizod, jakim była wspólna gra w siatkówkę na jednej z konferencji polityków społecznych w Ustroniu. Niestety, moja słaba gra przyczyniła się do porażki drużyny, w której wspólnie graliśmy, więc nawet jeśli zaliczyć to do współpracy, to niezbyt udanej. Pozostaje mi zatem tylko jeszcze raz podziękować za zaszczyt, jaki mnie spotkał i za możliwość wygłoszenia laudacji na temat osoby tak wszechstronnie wykształconej, utytułowanej i działającej na rzecz dobra wspólnego. Bardzo dziękuję.

Dr hab. Paweł Kubicki, prof. SGH Kolegium Ekonomiczno-Społeczne Instytut Gospodarstwa Społecznego Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, promotor w postępowaniu o nadanie tytułu doktora honoris causa.