W połowie czerwca bieżącego roku w Edynburgu odbyła się największa konferencja demograficzna w Europie – Europejska Konferencja Ludnościowa (European Population Conference – EPC), podczas której naszą Alma Mater reprezentowało liczne grono doktorantów i pracowników naukowych związanych z Instytutem Statystyki i Demografii.
Wśród reprezentantów znaleźli się również autorzy tego tekstu, którzy mieli okazję uczestniczyć w tym wydarzeniu, korzystając z finansowania w ramach Regionalnej Inicjatywy Doskonałości1.
Europejska Konferencja Ludnościowa odbywa się cyklicznie co dwa lata w różnych miejscach Europy. Jest organizowana przez Europejskie Stowarzyszenie Badań nad Ludnością (European Association for Population Studies – EAPS), organizację non-profit zrzeszającą środowisko europejskich demografów w celu promocji badań ludnościowych2, oraz lokalnego organizatora. W tym roku konferencja odbyła się 12–15 czerwca w Edynburgu w Szkocji i współorganizowana była przez University of St Andrews. EPC jest znakomitą okazją do spotkania i wymiany doświadczeń demografów, a także badaczy innych dyscyplin, np. socjologów, psychologów, polityków społecznych, którzy w swoich badaniach uwzględniają kwestie ludnościowe.
Ze względu na znaczenie tej konferencji w obszarze badań ludnościowych cieszy się ona dużym zainteresowaniem o globalnym zasięgu (wśród jej uczestników znajdują się reprezentanci uczelni i instytucji ze wszystkich kontynentów, nie tylko Europy) i udział w niej jest poprzedzony rygorystyczną selekcją. Zgłoszenia na konferencję przyjmowane są z około dziewięciomiesięcznym wyprzedzeniem (tj. jesienią poprzedniego roku) wraz z decyzją o przypisaniu do jednego z proponowanych wątków badań ludnościowych. Osoby koordynujące poszczególne wątki dokonują wyboru spośród zgłoszonych propozycji i łączą je w sesje tematyczne. W tegorocznej konferencji wyróżniono czternaście wątków tematycznych: Płodność, Rodziny i gospodarstwa domowe, Przebieg życia, Starzenie się i relacje pomiędzy pokoleniami, Migracje wewnętrzne i urbanizacja, Migracje międzynarodowe, Migranci, Zdrowie, chorobowość i dobrostan, Umieralność i długowieczność, Demografia historyczna, Dane i metody, Ekonomia, kapitał ludzki i rynek pracy, Polityki społeczne oraz Środowisko i zrównoważony rozwój. Referaty przyjęte na konferencję mogą mieć formę ustnej prezentacji lub plakatu i są podzielone na sesje tematyczne. W 2024 r. odbyło się łącznie 123 sesji tematycznych, w których brało udział 900 uczestników.
Rozpoczęcie konferencji odbyło się w historycznym McEvan Hall, reprezentacyjnym gmachu Uniwersytetu w Edynburgu okraszone koncertem tradycyjnej muzyki szkockiej na dudach. Wykład inauguracyjny pod tytułem Przebieg życia rodzinnego i wpływ relacji międzypokoleniowych na zdrowie i dobrostan w podeszłym wieku wygłosiła prof. Emily Grundy. W kolejnych dniach pozostałe sesje toczyły się już w sposób równoległy: w niektórych przedziałach czasu można było wybierać pomiędzy kilkunastoma sesjami. Ze względu na szeroki zakres tematyczny konferencji nie podejmujemy się jej streszczenia merytorycznego. Natomiast program konferencji oraz wstępne wersje opracowań prezentowanych badań można znaleźć na stronie internetowej: https://epc2024.eaps.nl/. Tutaj ograniczymy się jedynie do przytoczenia kilku interesujących przykładów.
Po pierwsze, warto zwrócić uwagę, że demografia to już od dawna nie tylko liczenie ludności według różnych cech, ale także analizowanie powiązań między osobami, takich jak sieci rodzinne. Tematyka ta została podjęta m.in. w sesji „Advances in Population Research: Kinship Demography, An Emerging Field of Research?” Wstępem były prezentacje czworga badaczy na tematy dotyczące głównie podejścia do badań rodziny i sieci rodzinnych, w których podkreślali oni kwestie pojęciowe i ich zróżnicowanie w różnych regionach świata. W dyskusji panelowej ekspertów z udziałem audytorium podnoszono rozmaite kwestie koncepcyjne i definicyjne, z którymi zmierzyć będą musiały się badania sieci rodzinnych, których dynamiczny rozwój w ostatnim czasie związany jest ze zwiększoną dostępnością danych i metod obliczeniowych.
Innym przykładem niezwykle inspirujących prezentacji była sesja „Novel Applications of Traditional Tools in Fertility Studies”, w której autorzy proponowali nowatorskie zastosowanie znanych narzędzi badawczych w badaniach płodności. Warto choćby wspomnieć o wykorzystaniu znanego w badaniach umieralności modelowego przeciętnego czasu od momentu narodzin do śmierci (oczekiwane trwanie życia w tablicach trwania życia) do analiz płodności. W tym przykładowym badaniu zamiast upływu czasu od urodzin do zgonu modelowano przeciętny czas oczekiwania na narodzenie dziecka w odniesieniu do wieku reprodukcyjnego matki. Zastosowane podejście otwiera nowe możliwości na analizę trendów dotyczących odkładania potomstwa w czasie oraz na rozważania dotyczące wpływu czynników biologicznych i społecznych na posiadanie potomstwa.
Nie zabrakło oczywiście także sesji łączących w różny sposób zagadnienia demograficzne z ekonomią. Nowe trendy badań demograficznych wykraczają jednak poza stereotypowe ostrzeżenia przed negatywnym wpływem starzenia się ludności na podaż pracy. Bardzo ciekawe prezentacje dotyczyły badań opartych na danych mikro, np. wpływu zdarzeń demograficznych w przebiegu życia poszczególnych osób na ich zdrowie oraz motywacje do wcześniejszego przechodzenia na emeryturę, relacji pomiędzy sytuacją kobiet na rynku pracy oraz ich relacji rodzinnych a urodzeniem drugiego dziecka, czynnikami wpływającymi na integrację imigrantów na rynkach pracy, motywacji do powrotów do krajów rodzinnych migrantów w Unii Europejskiej czy też wykorzystania danych z serwisów społecznościowych do analizy mobilności przestrzennej wysoko wykwalifikowanych specjalistów w Europie.
Na konferencji zorganizowano także specjalną sesję poświęconą sytuacji demograficznej na Ukrainie. Bieżąca refleksja na temat wyzwań demograficznych kraju ogarniętego wojną jest pod wieloma względami trudna, ale jednocześnie bezcenna. Trzy zaprezentowane referaty nakreśliły straty ludnościowe poniesione przez Ukrainę w czasie wojny, sytuując je także na tle rozwoju demograficznego tego kraju w ciągu ostatnich stu lat. Dane dotyczące sytuacji na terytorium Ukrainy uzupełniono także badaniami jakościowymi intencji dotyczących formowania rodzin wśród uchodźców ukraińskich w Warszawie.
Trzeciego dnia konferencji uczestnicy spotkali się na uroczystym przyjęciu, które również odbyło się w McEvan Hall i było okazją do nauki celtyckich tańców. Wielu uczestników wybrało jednak dołączenie do gospodarzy kibicujących w pubach swojej drużynie w meczu inaugurującym Mistrzostwa Europy w piłce nożnej. Smutny wynik zderzenia z „niemieckim walcem drogowym” (5:1) Szkoci przyjęli jednak z dystansem i po prostu wszyscy bawili się dalej.
Podczas zakończenia konferencji tradycyjnie wręczono nagrody uznania dla zasłużonych badaczy i propagatorów demografii oraz wyróżnienia dla autorów najlepszych prezentacji i plakatów zgłoszonych na konferencję. Na dwuletnią kadencję przedstawione zostało także nowo wybrane prezydium EAPS. Nowym przewodniczącym został Emilio Zagheni, wiceprzewodniczącą Anna Matysiak, sekretarzem Trude Lappegard, a członkami: Raya Muttarak i Sergi Vidal. Wybór Anny Matysiak jest dla nas szczególnym powodem do radości, ponieważ przez wiele lat była ona związana z Instytutem Statystyki i Demografii SGH, a obecnie realizuje grant ERC na Wydziale Nauk Ekonomicznych UW. Jej wybór jest wyrazem uznania dla wkładu badawczego i organizacyjnego do europejskich badań ludnościowych i jednocześnie zapewnia reprezentację środowiska demografów polskich i całej Europy Środkowo-Wschodniej.
Nowy przewodniczący Emilio Zagheni, przejąwszy pałeczkę od swojego poprzednika Hilla Kulu, nawiązał do własnych wspomnień. Opowiadał, że kiedy wiele lat temu po raz pierwszy uczestniczył w konferencji EPC, nawet jako młody i niedoświadczony badacz czuł się przyjęty z dużą otwartością. Ujęła go życzliwość i zaangażowanie uczestników oraz pozytywny klimat konferencji. Niewątpliwie jest to cecha EPC, że pomimo olbrzymiego rozmiaru konferencji ma ona w pewnym sensie charakter wielkiego rodzinnego spotkania, radosnego święta demografii i demografów. Jest to szczególnie przyjazne miejsce dla młodych naukowców, dopiero stawiających pierwsze kroki w badaniach naukowych, dlatego że daje szanse na nawiązanie bezpośrednich kontaktów z czołowymi badaczami oraz skonfrontowanie własnych pomysłów z najnowszymi osiągnięciami dyscypliny.
Termin oraz miejsce kolejnej edycji konferencji EPC jest już znany. Odbędzie się ona 3–6 czerwca 2026 r. we Włoszech, zaś jej współgospodarzem będzie Uniwersytet Boloński. Wszystkich zainteresowanych badaniami ludnościowymi oraz osoby, które czują, że mogłyby wnieść swój interdyscyplinarny wkład do takich badań, zachęcamy do zarezerwowania sobie tego terminu i pamiętania, że zgłoszenia będą przyjmowane prawdopodobnie we wrześniu 2025 r. Zachęcamy, naprawdę warto.
Informacje o prezentacjach pracowników ISiD na konferencji można znaleźć pod adresem: https://www.sgh.waw.pl/kae/instytut-statystyki-i-demografii.
dr Marta Styrc, adiunkt w Zakładzie Statystyki Stosowanej, Kolegium Analiz Ekonomicznych SGH
dr Wojciech Łątkowski, adiunkt w Zakładzie Demografii, Kolegium Analiz Ekonomicznych SGH
dr Paweł Strzelecki, prof. SGH, wicedyrektor Instytutu Statystyki i Demografii, Zakład Demografii, Kolegium Analiz Ekonomicznych SGH
1 W tym ważnym naukowym wydarzeniu oprócz autorów niniejszego sprawozdania naszą uczelnię reprezentowali także: Anita Abramowska-Kmon, Wiktoria Bąchorek, Milena Chełchowska, Agnieszka Chłoń-Domińczak, Wioletta Grzenda, Monika Mynarska, Lucas van der Velde.
2 Więcej informacji o stowarzyszeniu oraz jego historii można znaleźć na stronie internetowej www.eaps.nl oraz w publikacji Kotowska, I. E. (2018), 35 lat działalności European Association for Population Studies, Studia Demograficzne, 2 (174), pp. 89–96. https://econjournals.sgh.waw.pl/SD/article/view/1362
