Subiektywna historia Katedry Rynku Nieruchomości i Miasta Innowacyjnego

Historia naszej katedry zaczęła się w 1964 r., czyli dla młodych pracowników SGH raczej w czasach zamierzchłych. Po nacjonalizacji uczelni w 1949 r. i zmianie nazwy na Szkoła Główna Planowania i Statystyki pracownicy SGPiS robili wiele, aby uczelnia pozostała, jak przed wojną, miejscem swobodnej wymiany myśli. Nie było to łatwe w latach 50., ale stopniowo po odwilży 1956 r. udawało się przywrócić uczelni jej uniwersytecki charakter. 

Tak więc w 1964 r. Senat SGPiS podjął uchwalę powołującą Katedrę Ekonomiki Budownictwa, powierzając kierowanie nią prof. Juliuszowi Goryńskiemu, dotychczas pracownikowi Katedry Planowania, na czele której stał prof. Kazimierz Secomski. Decyzja Senatu została poprzedzona przygotowaniem przez J. Goryńskiego książki Ekonomika Budownictwa, w której udowadniał on odrębność tego działu gospodarki narodowej i sposobu jego funkcjonowania od różnych gałęzi przemysłu. Prof. Goryński urodził się i studiował w Wiedniu, gdzie obronił w 1936 r. pracę doktorską z historii architektury¹. Jeszcze przed wojną angażował się w kwestię poprawy warunków mieszkaniowych w Polsce, m.in. współpracując z Polskim Towarzystwem Reformy Mieszkaniowej. Po wojnie był zaangażowanym działaczem społecznym i państwowym na rzecz odbudowy kraju. W kolejnych latach kontynuował swoje zainteresowania polityką mieszkaniową, standardami mieszkaniowymi i zawsze traktował mieszkanie nie tylko jako obudowaną przestrzeń do zamieszkania, lecz jako część założenia urbanistyczno-architektonicznego, którego celem jest zapewnienie wysokiej jakości życia. Krytycznie oceniał politykę mieszkaniową ówczesnego I sekretarza KC PZPR Władysława Gomułki (ciemne kuchnie, ograniczenia powierzchni mieszkań, a w skrajnych przypadkach wspólne dla kilku mieszkań urządzenia sanitarne) i zrezygnował ze stanowiska podsekretarza stanu w Ministerstwie Gospodarki Komunalnej nadzorującego gospodarkę mieszkaniową. 

Prof. Goryński kierował katedrą do 1974 r., kiedy odszedł na emeryturę. W międzyczasie, jeszcze w latach 60., do katedry dołączono problematykę inwestycji i zmieniono jej nazwę na Katedra Ekonomiki Budownictwa i Inwestycji. Kwestia sukcesji na stanowisku kierownika katedry po prof. Goryńskim zajęła kilka miesięcy. Kandydatura prof. Urszuli Wojciechowskiej nie budziła jednak zastrzeżeń i od początku 1975 r. to ona kierowała katedrą, aż do 1978 r., kiedy zastąpił ją na tym stanowisku prof. Witold Bień, pracownik katedry od 1968 r. W tym też roku, w ramach ogólnego trendu tworzenia instytutów naukowo-badawczych połączono katedrę z katedrami przemysłu, tworząc Instytut Ekonomiki i Organizacji Przemysłu i Budownictwa, w którym katedrze nadano status zakładu. 

Urszula Wojciechowska była przede wszystkim finansistką. Jej książka, napisana wspólnie z prof. Tadeuszem Kierczyńskim, Finanse przedsiębiorstwa socjalistycznego, była znakomitym podręcznikiem dotyczącym finansów każdego przedsiębiorstwa. A, że w tytule był przymiotnik „socjalistyczny”? Cóż, taki był ustrój i takie były czasy… Prof. Wojciechowska zdynamizowała działania katedry; odmłodziła zespół i podjęła się realizacji tematów w ramach PR5². Projekt prowadził Instytut resortowy, którego wicedyrektorem ds. badawczych był docent dr hab. Henryk Hajduk, pracownik katedry od 1964 r. 

Z mojego punktu widzenia prof. Wojciechowska pozostanie postacią bardzo ważną, gdyż to ona zaproponowała mi stanowisko starszego asystenta w katedrze, spotkawszy mnie jako jednego z prelegentów na konferencji w Katowicach³. Kiedy podjąłem pracę 1 października 1978 r., nastąpiły zmiany na wielu stanowiskach na uczelni, w tym kierownikiem katedry został prezes Narodowego Banku Polskiego wspomniany już prof. Bień. Jednak jeszcze z inicjatywy prof. Wojciechowskiej na zebraniu tego instytutu wygłosiłem moją pierwszą w życiu recenzję naukową książki Edwarda Radzewicza Zysk w budownictwie. Edward był doktorantem prof. Wojciechowskiej i w przypadku jego książki wydanej w 1978 r. nie było już w tytule przymiotnika „socjalistyczny”⁴. Na początku lat 80. Edward został dyrektorem departamentu w MBiGP, lecz nigdy nie odszedł z katedry. Zmarł tragicznie w 1997 r., ale wcześniej współzałożył wydawnictwo ekonomiczne DIFIN, gdzie publikował wiele, w tym „Vademecum podatnika”; prof. Bień opublikował tam m.in. kilka wydań książki Zarządzanie finansami przedsiębiorstw.

W 1979 r. prof. Wojciechowska z większością swojego zespołu (dr. A. Maciejewski, P. Dziewulski, M. Malinowski, R. Tragarz) odeszła z uczelni, co wywołało kolejne zmiany w składzie osobowym katedry. Jej trwałymi punktami byli wówczas: prof. dr hab. Teresa Kodelska-Łaszek (od 1964), prodziekan wydziału EP w latach 1978–1984, prof. dr hab. Henryk Hajduk (od 1964), prof. dr hab. Kazimierz Leszczyński (od 1973), dr Lucyna Kowalczyk (od 1964), dr inż. Rafał Miłaszewski (od 1967), dr Edward Radzewicz (od 1973), dr Ryszard Uchman. 

Burzliwy okres 1980–1981 spowodował m.in. odejście W. Bienia ze stanowiska prezesa NBP i objęcie przez niego stanowiska I zastępcy ministra finansów odpowiedzialnego za bilans płatniczy państwa. Będąc już na emeryturze, w wieku prawie 90 lat opublikował on wspomnienia dotyczące zadłużania kraju w latach 70 i 80. To bardzo ważna książka⁵ wydana w niewielkim nakładzie.

Dużą zasługą W. Bienia było doprowadzenie do podpisania porozumienia z Ministerstwem Budownictwa i Gospodarki Przestrzennej w sprawie wybudowania obiektu eksperymentalnego na trenie SGH. Sprawę nieco ułatwiał fakt, że wiceministrem odpowiedzialnym za zaplecze badawczo-projektowe budownictwa był prof. dr hab. Leszek Kałkowski, kierujący na WSE (obecnie UE) w Krakowie także Katedrą Ekonomiki Budownictwa i Inwestycji. W rezultacie ministerstwo zdecydowało się wznieść na północno-zachodnim narożniku kampusu SGPiS budynek eksperymentalny nazwany później budynkiem F, co rozładowało problem niedoboru sal dydaktycznych na uczelni. „Efka” budowana była w najgorszym okresie lat 80., nic więc dziwnego, że po kilkunastu latach wszystkie instalacje wymagały wymiany, a budynek kapitalnego remontu. Jednak w okresie, kiedy funkcjonował, mieściły się w nim katedry i instytuty, a na parterze zlokalizowano wydawnictwo uczelniane z własną drukarnią. Ostateczną decyzję o wyprowadzeniu pracowników z budynku F do budynku M, dawnego akademika, podjął rektor Adam Budnikowski wraz z kanclerzem Witoldem Włodarczykiem na podstawie ekspertyzy rzeczoznawcy wykazującej bezsens ekonomiczny realizacji remontu. Decyzję o rozbiórce budynku F wydał w 2016 r. rektor Tomasz Szapiro, a wykonał kanclerz Bartosz Grucza. 

W latach 1984–1997 katedrą kierował prof. dr hab. Henryk Hajduk. Były to trudne lata, a wszyscy młodsi pracownicy szukali dodatkowego zatrudnienia poza uczelnią zarówno ze względu na dodatkowe dochody, jak i dodatkowy prestiż i dostęp do informacji. To wówczas rozpoczęła się kariera bankowa Gabriela Główki (zatrudniony od 1979 r.), która po latach doprowadziła go do stanowiska wiceprezesa Zarządu BGŻ SA oraz prezesa ING banku Hipotecznego SA. 

Zjawisko to nasiliło się w latach 90., kiedy transformacja gospodarcza otworzyła nowe możliwości dla młodych, przedsiębiorczych adiunktów i asystentów. W rezultacie, rzadko kto pracował nad habilitacją i po przejściu prof. Leszczyńskiego na emeryturę oraz śmierci prof. Hajduka katedra została bez samodzielnego pracownika, który mógłby zostać jej kierownikiem, gdyż prof. Bień został wcześniej kierownikiem odrębnej Katedry Zarządzania Finansami Przedsiębiorstwa. Wtedy, pod koniec 1997 r. doszło do spotkania dziekana KNoP prof. Andrzeja Hermana, prof. Bienia i mnie. W. Bień zdecydował się kierować dwiema katedrami przez dwa lata, a ja zobowiązałem się do dokończenia habilitacji, której pierwszą wersję przedstawiłem na zebraniu katedry w 1996 r. W rezultacie moje kolokwium habilitacyjne odbyło się w czerwcu 1999 r. i zaraz po nim dziekan Herman wystąpił do rektor Janiny Józwiak o mianowanie mnie kierownikiem katedry. Od września 1999 r. rektorem SGH był prof. Marek Rocki, który również nominował mnie na szefa katedry, chociaż CKK zatwierdziła moją habilitację w listopadzie. Byłem wiec jedynym szefem katedry w SGH, będąc nadal formalnie adiunktem. 

Pomimo tego, że budynek F jeszcze wtedy funkcjonował, uczelnia odczuwała wyraźny brak sal dydaktycznych. Był to jeden z efektów reformy nauczania, likwidacji wydziałów i grup studenckich, co skutkowało rozmnożeniem liczby wykładów i innych zajęć, a w rezultacie wspomnianymi trudnościami z alokacją zajęć. Ambicją nowego rektora było więc wybudowanie nowego gmachu. Powołana przez niego komisja sugerowała oddać jednemu z banków działkę na rogu ul. A. Madalińskiego i al. Niepodległości, który wybuduje tam oddział, a część pomieszczeń odda SGH na sale dydaktyczne. Uczestniczyłem w tym posiedzeniu i prof. Rocki zaimponował mi stwierdzeniem (cytuję z pamięci) „Jako rektor SGH chcę otwierać budynek SGH, a nie oddział banku”.

W dwa-trzy dni po tym wydarzeniu rektor zaprosił mnie na spotkanie i zadał proste pytanie: Co należy zrobić, aby wybudować nowy budynek dydaktyczny? Po chwili zastanowienia odpowiedziałem: najlepiej robić wszystko po kolei, zgodnie z cyklem inwestycyjnym. I tak zostałem pełnomocnikiem rektora ds. budowy nowego obiektu. Sprawa nie była prosta. Wybrany w przetargu architekt Aleksander Mirek, pochodzący z Krakowa, nie ułożył sobie dobrej współpracy z urzędem na Mokotowie, sąsiedzi nie chcieli zrezygnować z dodatkowych godzin słonecznych, które uzyskali po rozebraniu rudery stojącej na tym placu, spadkobiercy zamierzali odzyskać teren itd. Dwa spotkania Samorządowego Kolegium Odwoławczego zakończyły się korzystnym dla nas werdyktem, ale wówczas nastąpiła katastrofa budowlana na placu budowy przy ul. Puławskiej 17 i Urząd Dzielnicy Mokotów zażądał dodatkowej dokumentacji technicznej, co znowu przedłużyło czas oczekiwania na pozwolenie na budowę. Ostatecznie jednak, po dwóch latach rozmaitych perypetii pozwolenie na budowę zostało wydane i można było przystąpić do budowy. 

W tym czasie na wyniki moich badań oraz propozycje rozwiązań dylematów zawarte w habilitacji⁶ oraz w kolejnej książce⁷ zwrócili uwagę niektórzy politycy, co skutkowało powołaniem mnie w 2001 r. na stanowisko prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast oraz podsekretarza stanu w Ministerstwie Infrastruktury. Budowę musiał więc nadzorować ktoś inny. Został nim nowy kanclerz dr Piotr Wachowiak. Zanim jednak podjąłem nowe funkcje, katedra wykonała szeroko zakrojone badania statutowe, w wyniku których opublikowano dwie książki: Uwarunkowania rozwoju rynku nieruchomości w Polsce (IFGN SGH Warszawa 2000, ss. 283), Wybrane aspekty inwestowania na rynku nieruchomości w Polsce (IFGN SGH Warszawa 2001, ss. 209) oraz zrealizowano konferencję naukową katedr jednoimiennych w Zegrzu. 

Praca w UMiRM oraz MI poszerzyła moje horyzonty naukowe, co przełożyło się także na prace podejmowane w katedrze. Przypadkowa rozmowa z prof. Małgorzatą Dąbrową-Szefler, która była członkiem zespołu doradców ministra, szefa Komitetu Badań Naukowych, poskutkowała stworzeniem przez nią założeń grantu zamawianego przez ministra „Rewitalizacja miast polskich jako sposób zachowania dziedzictwa materialnego i duchowego oraz czynnik zrównoważonego rozwoju”. Konsorcjum Instytutu Rozwoju Miast, naszej katedry i dwóch zespołów z Uniwersytetu Jagiellońskiego wygrało ten konkurs, w wyniku czego powstała seria 12 książek poświęconych rewitalizacji miast, Kongres Rewitalizacji Miast oraz studia podyplomowe prowadzone wspólnie przez SGH i UJ, którymi kierowała dr Aleksandra Jadach-Sepioło, moja doktorantka, obecnie wicedyrektor IRMiR. Co jednak najważniejsze, samorządy dostały potężne wsparcie i zostały przygotowane do prowadzenia rewitalizacji i wykorzystania na ten cel środków z funduszy unijnych. 

Zagadnienia rewitalizacji miast, także w aspekcie wywołanej przez nią przedsiębiorczości czy rewitalizacji kampusów uczelnianych, w szczególności kampusu SGH, europejskie standardy w kształceniu zawodowym w obszarze rewitalizacji miast, innowacje miejskie itd., to były kolejne obszary prac badawczych i działań publikacyjnych katedry w XXI wieku. Za jeden z najważniejszych należy uznać projekt „Ekoinnowacje w mieście”, który skutkował stworzeniem nowej specjalizacji dydaktycznej prowadzonej przez pracowników katedry w języku angielskim (2015). 

Zagadnienie rewitalizacji kampusu SGH, uczynienia go bardziej dostosowanym do współczesnych warunków nauczania frapowały mnie przez kilka lat. Sprowadziłem na uczelnię misję INTA⁸, a współpraca pracowników katedry z tym zespołem skutkowała powstaniem pierwszej ilustrowanej książki o naszym kampusie⁹, która wskazywała kierunki jego rewitalizacji i rozwoju. Jako prorektor dwukrotnie organizowałem konkursy dla studentów (Katedry Krajobrazu SGGW oraz Wydziału Architektury PW), w których mieli oni okazje zademonstrować plastycznie przemyślenia dotyczące rozwoju historycznego kampusu SGH. Te i inne prace z tego zakresu zostały opublikowane¹⁰ i są wciąż do wykorzystania, niezależnie od tego, że uczelnia zdecydowała się na wybudowanie nowego obiektu na miejscu starej stołówki przy ul. Batorego 8.

Niezależnie od wspólnych prac w ramach katedry pracownicy rozwijali swoje indywidualne zainteresowania badawcze dotyczące różnych aspektów rynku nieruchomości i inwestycji, w tym także partnerstwa publiczno-prywatnego. Pierwsze studia podyplomowe w Polsce na ten temat uruchomiła dr Katarzyna Sobiech-Grabka, wówczas adiunkt w naszej katedrze. 

W roku 2023 ukończyłem 70 lat i zgodnie z regulaminem SGH nie mogłem dalej pełnić funkcji szefa katedry. W tajnym glosowaniu zespół większością głosów zaaprobował na to stanowisko prof. Annę Szelągowską, która kieruje katedrą od 1 września 2023 r. W 2023 r. katedra zorganizowała konferencję naukową z okazji mojego jubileuszu 70-lecia oraz 45 lat pracy na uczelni. Jej nazwę „Budować-Mieszkać-Myśleć” wymyśliła dr Izabela Rudzka, z którą współpracowałem przy badaniach m.in. preferencji mieszkaniowych młodych dorosłych w Polsce. Tytuł konferencji zaczerpnęła z Martina Heideggera, dlatego też kwestie filozoficzne, społeczne, a nie tylko finansowe i efektywnościowe, stanowiły ważne części tej konferencji, której formuła łączenia nauki z biznesem znakomicie się sprawdziła, gromadząc ponad 200 zainteresowanych. Konferencja odbyła się więc w duchu wszechstronnego patrzenia na problem mieszkania popularyzowany przez założyciela naszej katedry, Juliusza Goryńskiego, doktora honoris causa Politechniki w Akwizgranie, który wychowany w duchu Bauhausu, uważał, że ład przestrzenny jest nieodłącznym i ważnym elementem mieszkalnictwa. 16–17 grudnia 2024 r. prof. Szelągowska, wykorzystując 60-lecie katedry, zorganizowała kolejną konferencję naukową pod tym samym tytułem, odnosząc nie tylko w mojej ocenie sukces merytoryczny i organizacyjny. I to właśnie ten jubileusz stał się asumptem do napisania „Subiektywnej historii Katedry…”.  

PROF. DR HAB. MAREK BRYX, Katedra Rynku Nieruchomości i Miasta Innowacyjnego, Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie SGH
 

PROFIL NAUKOWY I DYDAKTYCZNY KATEDRY OBEJMUJE ZAGADNIENIA DOTYCZĄCE:

• funkcjonowania rynku nieruchomości i jego systemowego ujęcia
• polityki mieszkaniowej
• zarządzania nieruchomościami komercyjnymi i mieszkaniowymi
• obrotu nieruchomościami
• finansowania rynku nieruchomości (w tym roli instytucji finansowych w rozwoju rynku nieruchomości)
• inwestowania w nieruchomości zarówno od strony organizacji i zarządzania procesem inwestycyjnym, jak i metod finansowania inwestycji
• polityki mieszkaniowej
• zrównoważonego rozwoju miastfinansowania rozwoju miejskiego
• rewitalizacji obszarów miejskich i postindustrialnychinwestycji indywidualnych i finansów osobistych

DOROBEK NAUKOWY KATEDRY 

Dorobek naukowy jest sumą osiągnięć naukowych (książek, artkułów, wystąpień konferencyjnych) poszczególnych pracowników katedry, poczynając od prof. Juliusza Goryńskiego. 
Za sztandarowe książki w dorobku katedry można uznać:

• Juliusz Goryński: Ekonomika budownictwa i polityka budowlana, Mieszkanie wczoraj dziś i jutro
• Witold Bień: Ekonomika przedsiębiorstwa budowlanego | Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa
• Edward Radzewicz: Zysk w budownictwie
• Urszula Wojciechowska, Tadeusz Kierczyński: Finanse przedsiębiorstw socjalistycznych
• M. Bryx: Finansowanie rozwoju budownictwa mieszkaniowego w miastach, Rynek nieruchomości – system i finansowanie, Mieszkanie dostępne w zrównoważonym mieście
• G. Główka: System finansowania nieruchomości mieszkaniowych w Polsce. Doświadczenia i kierunki zmian
• A. Szelągowska: Inwestycje a zrównoważony rozwój miast
• A. Szelągowska, M. Bryx: Eco-Innovations in Cities
• K. Sobiech-Grabka: Partnerstwo publiczno-prywatne jako metoda internalizacji odpowiedzialności międzypokoleniowej
• A. Jadach-Sepioło: Gra o obszary zdegradowane. Ekonomiczny wymiar polityki rewitalizacji
• M. Czekaj: Fundusze stabilnościowe budżetu: Rozwiązania amerykańskie a możliwość ich zastosowania w jednostkach samorządu terytorialnego w Polsce
• E. Firlej-Kusak: Raport: Wstąpienie Polski do NATO, cześć finansowa: Koszty integracji Polski z NATO

Szczegółowe informacje o dorobku naukowym, publikacyjnym i organizacyjnym 
pracowników zawarte są na stronie: https://www.sgh.waw.pl/knop/katedra-rynku-nieruchomosci-i-miasta-innowacyjnego

Katedra wywodzi się z Katedry Ekonomiki Budownictwa i Inwestycji powołanej decyzją Senatu Szkoły Głównej Planowania i Statystyki (obecnie SGH) w 1964 r. Przekształcano ją wielokrotnie, jednak zachowała swój profil poświęcony budownictwu, w szczególności mieszkaniowemu oraz inwestycjom rzeczowym. Z czasem, w XXI wieku podjęła dodatkowe tematy dotyczące rewitalizacji miast i ich innowacyjności.

JEDNOSTKA FUNKCJONOWAŁA POD NASTĘPUJĄCYMI NAZWAMI: 

• Katedra Ekonomiki Budownictwa i Inwestycji (1964–1978)
• Zakład Ekonomiki Budownictwa i Inwestycji w Instytucie Ekonomiki i Organizacji Przemysłu i Budownictwa (1978–1982)
• Katedra Ekonomiki Budownictwa i Inwestycji (1982–1992)
• Katedra Analizy Inwestycji (1992–1994)
• Katedra Inwestycji i Nieruchomości (1994–2013)
• Zakład Inwestycji i Nieruchomości, a następnie Zakład Miasta Innowacyjnego w Instytucie Finansów Korporacji i Inwestycji (2014–2016)
• Katedra Miasta Innowacyjnego (2016–2024)
• Katedra Rynku Nieruchomości i Miasta Innowacyjnego od 2024 r.

KIEROWNIKAMI KATEDRY BYLI KOLEJNO: 

• prof. dr Juliusz Goryński (doktor honoris causa Politechniki w Aachen; 1964–1974)
• prof. dr hab. Urszula Wojciechowska (1975–1978)
• prof. dr hab. Witold Bień (1978–1984)
• prof. dr hab. Henryk Hajduk (1984–1997)
• prof. dr hab. Witold Bień (1997–1999)
• prof. dr hab. Marek Bryx (1999–2023)
• prof. dr hab. Anna Szelągowska (2023–)
   

¹ Jędruch i inni, Teksty modernizmu: antologia polskiej teorii i krytyki architektury 1918-1981. T. 1, Eseje, [Kraków]: Instytut Architektury, 2018, s. 294.
² Program Rządowy  5 – Budownictwo mieszkaniowe, miał udowodnić, że w budynkach z wielkiej płyty „można żyć na poziomie”, https://kobieta.interia.pl/zycie-i-styl/news-bloki-z-wielkiej-plyty-wie… (dostęp: 4 stycznia 2025).
³ Szelągowska i inni, Idealizm a pragmatyzm współczesnego miasta, SGH, Warszawa 2023, s. 298.
⁴ E. Radzewicz, Zysk w budownictwie, PWE, Warszawa 1978, M. Bryx – recenzja książki Finanse nr 5 z 1979. 
⁵ Jak doszło do zadłużenia Polski za granicą w latach 1970–1985, DIFIN, Warszawa 2017.
⁶ Finansowanie rozwoju budownictwa mieszkaniowego w miastach, SGH, Warszawa 1999.
⁷ Finansowanie inwestycji mieszkaniowych, POLTEXT, Warszawa 2001.
⁸ International Network of Town Association; Organizacja międzynarodowa, której byłem członkiem
⁹ Nowe myślenie o przestrzeniach Uniwersytetu: Rewitalizacja SGH/ Rethinking University Space: Warsaw School of Economics Redevelopment, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2012.
¹⁰ J. Królikowski, K. Wlazło-Malinowska, Młodość nadzieją miasta, Koło Krytyki OW SARP, Warszawa 2013, wyd. II – 2016;  Urbanistyka numer specjalny 2014; Innowacyjne przestrzenie – warunki dla twórczej pracy w nauce i biznesie, maszynopis – grant miedzykolegialny, SGH, Warszawa 2017.