Społeczne uwarunkowania rozwoju gospodarki

Przewodnim jego zagadnieniem były nierówności społeczno-gospodarczych. Współczesne problemy nierówności społeczno-gospodarczych, zmieniających się oczekiwań pracowników na rynku pracy, motywów działania przedsiębiorstw, a także systemu instytucjonalnego wskazują na potrzebę uwzględniania aspektu społecznego zarówno w perspektywie makroekonomicznej, mikroekonomicznej, jak i zarządczej.

Na gruncie tych rozważań 6 czerwca 2024 r. odbyło się seminarium naukowe „Społeczne uwarunkowania rozwoju gospodarki – jako kierunek współczesnego paradygmatu ekonomii i nauk o zarządzaniu”, w ramach którego powyższa tematyka połączyła naukowo trzy warszawskie uczelnie i blisko trzydziestu naukowców. Katedra Geografii Ekonomicznej współpracowała z naukowcami z innych jednostek SGH – Instytutem Zarządzania Wartością (Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie), Instytutem Gospodarstwa Społecznego (Kolegium Ekonomiczno-Społeczne) – a także Wydziałem Ekonomii i Zarządzania Uczelni Łazarskiego oraz Instytutem Ekonomii i Finansów Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.

Na początku spotkania podkreślono znaczenie dyskusji na temat prospołecznych czynników rozwoju gospodarczego. Polityka społeczna oraz makroekonomiczne zagadnienia problemów społecznych są bowiem kluczowymi elementami w analizie współczesnych wyzwań gospodarczych.

W ramach pierwszego panelu seminarium „Polityka społeczna i makroekonomiczne zagadnienia problemów społecznych” dr hab. Jacek Brdulak i dr hab. Dariusz Kotlewski, profesorowie SGH, zaprezentowali referat Społeczne aspekty produktywności regionu – znaczenie infrastruktury. W analizie przyjęli podejście czynnikowe, czyli podzielili różne działania w ramach polityki społecznej zorientowanej na podnoszenie produktywności według czynników produkcji „praca” i „kapitał”. Dalsza analiza czynnikowa pozwoliła wydzielić wkład infrastruktury do produktywności regionów. Oszacowanie tego wkładu zostało dokonane dzięki sięgnięciu do metodologii rachunkowości wzrostu gospodarczego. W szczególności wykorzystano do tego celu rachunek produktywności KLEMS, będący najbardziej ugruntowaną aplikacyjnie wersją tej metodologii. Polegało to na wykonaniu dekompozycji, w której wkład kapitału infrastrukturalnego został wydzielony jako odrębny. Autorzy zaprezentowali wyniki w postaci wykresów dla zagregowanej polskiej gospodarki oraz dla województw, dzięki czemu możliwe stało się dokonywanie porównań na poziomie regionalnym.

Dr hab. Adam Koronowski, prof. UKSW, postawił pytanie, czy powinniśmy i możemy uwolnić się od imperatywu wzrostu, analizując alternatywne modele gospodarcze. Dyskusja na temat imperatywu wzrostu jest niezbędna w kontekście zrównoważonego rozwoju i poszukiwania alternatywnych modeli gospodarczych. Generalnie zagadnienia związane ze społecznymi i ekonomicznymi nierównościami narastającymi we współczesnym świecie będą powodowały coraz dramatyczniejsze skutki polityczno-społeczne. W związku z tym w naukach odnoszących się do kształtowania naszej kultury życia społeczno-gospodarczego, a więc naszych zachowań w otaczającej rzeczywistości, problematyka ta będzie należała do jednych z najistotniejszych.

Ordoliberalną politykę społeczną, wyszczególniając jej zasady i zastosowania w kontekście współczesnym, zaprezentował dr Martin Dahl (Uczelnia Łazarskiego). Wskazał, że ordoliberalna polityka społeczna może dostarczyć cennych wskazówek dotyczących integracji zasad wolnego rynku z polityką społeczną. Tutaj istotna jest polityka gospodarcza nakierowana na osiągnięcia większej sprawiedliwości w podziale dochodu, w tym sprawiedliwych wynagrodzeń za wykonywaną pracę. Ważne jest również ograniczenie koncentracji kapitału i wpływu potężnych grup interesu takich, jak transnarodowych korporacji międzynarodowych czy transnarodowych organizacji pozarządowych. Ponadto właściwym krokiem byłoby wzmocnienie przez państwa obowiązującego prawa antymonopolowego oraz rozszerzenie jego oddziaływania na poziom międzynarodowy oraz na wirtualną przestrzeń.

Powiązania pomiędzy gospodarką społeczną i solidarnościową a koncepcją inteligentnej srebrnej gospodarki przybliżył dr Andrzej Klimczuk z SGH. Przedstawił on także interpretację dotyczącą przedsiębiorczości i innowacyjności społecznej osób starszych w kontekście spektrum przedsiębiorczości – od działalności komercyjnej po nastawioną na brak zysków ekonomicznych oraz procesu tworzenia innowacji społecznych związanych ze starzeniem się ludności. Wystąpienie dr. Klimczuka obejmowało także przykłady różnych rodzajów innowacyjnych podmiotów i programów związanych z polityką kreatywnego starzenia się, jak np. programy międzypokoleniowe, centra senioralne, programy wolontariatu oraz programy cohousingu. Podsumowanie wystąpienia obejmowało przykład mapowania innowacji społecznych z zakresu starzenia się ludności na terenie Unii Europejskiej oraz zestawienie wybranych szans i barier dla przedsiębiorczości i innowacyjności społecznej osób starszych. Do szans zaliczono m.in. rozwój srebrnego rynku, rosnącą świadomość potencjału osób starszych oraz możliwość wykorzystania rozwiązań z zakresu np. mentoringu, samopomocy i relacji międzypokoleniowych. Wśród barier zidentyfikowano m.in. stereotypy i uprzedzenia dotyczące wieku, dyskryminację ze względu na wiek, niedostatek programów finansujących stricte przedsiębiorczość senioralną oraz brak elastyczności systemów emerytalnych i świadczeń socjalnych.

Kolejny panel dotyczył finansowania działań prospołecznych w gospodarce. W tej części seminarium dr Marta Ziółkowska z SGH zaprezentowała koncepcję franczyzy społecznej jako modelu biznesowego wspierającego cele społeczne. Franczyza społeczna jako model biznesowy pozwala na replikację udanych inicjatyw prospołecznych, co może zwiększyć ich zasięg i skuteczność. W szczególności została omówiona istota franczyzy społecznej, lewarowanie i skalowanie wpływu społecznego poprzez franszyzę, czynniki kształtujące franszyzę społeczną, a także przykłady jej formatów. Do głównych przykładów franczyzy społecznej należą:

• organizacje not-for-profit (ang. Donor format) – Goodwill Industries (USA); HealthStore (Afryka); Reach India (Azja); Youth to Youth (Afryka), 
• mikrofranczyza – celem jest dotarcie do grup docelowych i dostarczenie im odpowiedniej jakości produktów i usług za niższą cenę (biorca działa dla zysku). Przykłady: Nuru Energy Entrepreneurs (Afryka Wschodnia i Indie), Village Phone Program by Grameenphone, VisionSpring , Drishtee ICT Kiosks (Indie), Living Goods (Uganda),
• inwestycje we franczyzę społeczną – kreowanie zatrudnienia dla wykluczonych społecznie grup (subsydiowanie działań biorcy); rodzaj działania CSR. Przykłady: Subway (USA), Ben&Jerry’s (USA), LeMat (Włochy), Specjalisterne (Belgia).

Obligacje społeczne omówił dr Paweł Węgrzyn z SGH, wskazując na ich potencjał w finansowaniu projektów społecznych. Jest to innowacyjny instrument finansowy, który umożliwia mobilizację kapitału prywatnego na cele społeczne, co jest szczególnie ważne w obliczu ograniczonych zasobów publicznych. W ramach wystąpienia przedstawiona została istota społecznych obligacji, ich wykorzystanie, analiza danych empirycznych. Prelegent odniósł się także do obligacji społecznych w odróżnieniu od obligacji o wpływie społecznym. Przykładowymi obligacjami społecznymi są: emitowane przez Komisję Europejską papiery, których celem jest finansowanie programów wsparcia zatrudnienia oraz wsparcie przedsiębiorstw dotkniętych pandemią COVID-19, emitowane w Wielkiej Brytanii Peterborough Social Impact Bond z celem zmniejszenia wskaźnika recydywy wśród więźniów po zwolnieniu o 7,5%, obligacje społeczne Rikers Island, Nowy Jork (USA) skierowane na zmniejszenie wskaźnika recydywy wśród młodych więźniów w zakładzie karnym Rikers Island o 10%.

Dr Anna Masłoń-Oracz z SGH przedstawiła perspektywę organizacji społecznych w Afryce, zwracając uwagę na specyficzne wyzwania i możliwości na tym kontynencie. Perspektywa afrykańska dostarcza cennych informacji na temat specyficznych wyzwań i możliwości, jakie istnieją w kontekście globalnym. Ponad 530 milionów ludzi w Afryce żyje poniżej granicy ubóstwa wynoszącej 1,90 USD/dzień. Organizacje społeczne pełnią ważną rolę w niwelowaniu dysproporcji społeczno-ekonomicznych. W zakresie zmniejszania ubóstwa organizacja A Glimmer of Hope Foundation realizuje projekty zapewnienia czystej wody, edukacji, opieki zdrowotnej i mikropożyczek w Etiopii, a organizacja Africa Aid tworzy innowacyjne programy redukcji ubóstwa we współpracy z afrykańskimi organizacjami i amerykańskimi uniwersytetami.
W zakresie edukacji Self-Help Assistance Program poprawia warunki życia poprzez programy edukacyjne w Malawi i Zimbabwe, Africa Classroom Connection działa na rzecz budowy szkół i wspierania uczniów w RPA, a Books for Africa zbiera i przekazuje książki uczniom w Afryce.

W zakresie zdrowia Global Healthcare Public Foundation walczy z chorobami, w tym HIV/AIDS i działa na rzecz poprawy standardów klinicznych, organizacja Action Africa zapewnia opiekę zdrowotną dla dzieci oraz szkolenia dla dorosłych w Nigerii i Sierra Leone, Fistula Foundation pomaga kobietom z przetokami położniczymi, zaś Doctors on Call for Service prowadzi szkolenia dla afrykańskich lekarzy i wolontariackie akcje medyczne w Rwandzie i Demokratycznej Republice Konga.

Ostatni panel, moderowany przez dr. hab. Pawła Kubickiego, prof. SGH, dotyczył znaczenia przedsiębiorstw społecznych w gospodarce

Dr hab. Rafał Kasprzak, prof. SGH, zaproponował metodykę pomiaru oddziaływania przedsiębiorstwa społecznego na gospodarkę, podkreślając znaczenie miar jakościowych. Opracowanie metodyki pomiaru oddziaływania tych przedsiębiorstw na gospodarkę jest kluczowe dla ich oceny i dalszego rozwoju. W ramach metodyki wyodrębnione zostały efekty bezpośrednie, w tym wydatki, tworzenie miejsc pracy (stałych lub czasowych), wpływy do budżetu (podatki), efekty pośrednie (czynniki: promocji, wzmacniający atrakcyjność lokalizacyjną, rewitalizujący lokalną tkankę miejską, socjalizujący, komplementarności wobec innych obszarów aktywności gospodarczej) i efekty indukowane (oddziaływanie mnożnikowe).

Wartość przedsiębiorstwa społecznego w społeczeństwie obywatelskim, wskazując na jego korzyści społeczne i ekonomiczne, przedstawiła dr Ewelina Florczak z SGH. Według niej wartość ta polega na zdolności przedsiębiorstwa do mobilizacji społecznej, integracji i tworzenia wartości nie tylko ekonomicznej, ale także społecznej i kulturowej. Kluczowym punktem była prezentacja autorskiego modelu sytuującego przedsiębiorstwo społeczne w strukturze rynkowej społeczeństwa obywatelskiego. Została wyodrębniona sfera podaży, popytu, uwarunkowań instytucjonalnych wpływających na funkcjonowanie przedsiębiorstw społecznych i miejsca generowania wartości dodanej przez przedsiębiorstwa społeczne.

Funkcjonowanie przedsiębiorstw społecznych w sytuacjach kryzysowych, analizując ich odporność i adaptacyjność, omówił mgr Tomasz Gardziński z Uczelni Łazarskiego. Znaczenie przedsiębiorstw społecznych w gospodarce jest nie do przecenienia. Badanie funkcjonowania przedsiębiorstw społecznych w sytuacjach kryzysowych jest szczególnie istotne w kontekście globalnych wyzwań, takich jak pandemia COVID-19, kryzysy finansowe i katastrofy naturalne. Z badań wynika, że kryzysy w ponad 60% badanych podmiotów nie spowodowały pogorszenia ich sytuacji, lecz były impulsem do podejmowania dodatkowych działań.  

dr Ewelina Florczak, adiunkt w Katedrze Geografii Ekonomicznej, Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie SGH