Wraz z nowym rokiem akademickim mamy w naszej uczelni nowe otwarcie dotyczące otwartej nauki. Na mocy Zarządzenia Rektora SGH nr 34 z 22 września 2025 r., w Regulaminie Organizacyjnym Uczelni wprowadzone zostały zmiany, które weszły w życie 1 października 2025 r. Jedną z tych zmian jest przekształcenie Działu Nauki w Centrum Wspierania i Otwierania Nauki (CWON).
Zmiana ta ma na celu wzmocnienie działalności naukowej oraz strategiczne ugruntowanie idei otwartej nauki (Open Science) w SGH. Zmiana nazwy i struktury jest więcej niż symboliczna – oznacza bowiem połączenie dotychczasowego wsparcia naukowego i koordynacji działań związanych z otwartością.
Na różnych polskich uczelniach, np. na Uniwersytecie Jagiellońskim czy na Politechnice Gdańskiej otwarta nauka to domena działań biblioteki uniwersyteckiej. Kilku-, a czasami nawet kilkunastoosobowe zespoły opiekują się tam uczelnianymi repozytoriami publikacji naukowych i danych badawczych, prowadzą szkolenia dla pracowników naukowych, a także tworzą polityki otwartości uczelni. W SGH zastosowano inne podejście. Ponieważ otwarta nauka to część strategii naukowej uczelni, zapadła decyzja, aby połączyć działania związane z otwartym publikowaniem i zarządzaniem danymi badawczymi w jednej jednostce, czyli w Centrum Wspierania i Otwierania Nauki.
Dział Nauki zajmował się dotychczas m.in. takimi kwestiami, jak analiza danych oraz przygotowywanie zestawień w zakresie działalności naukowo-badawczej, koordynacja i prowadzenie sprawozdawczości dotyczącej oceny działalności naukowej jednostek oraz całej uczelni, w tym koordynowanie spraw związanych z parametryzacją dyscyplin naukowych. Istotnym zadaniem Działu Nauki było także wsparcie nauczycieli akademickich w różnych aspektach działalności zawodowej. Centrum przejęło oczywiście te zadania. Z kolei otwartą nauką od 2018 r. zajmował się w SGH pełnomocnik rektora, a właściwie pełnomocniczka. Do jej zadań należało m.in. koordynacja polityki otwartości w SGH, prowadzenie szkoleń w zakresie publikowania w otwartym dostępie oraz zarządzania danymi badawczymi, a także bieżące wspieranie naukowców w kwestiach dotyczących właśnie otwartego publikowania zgodnie z wymogami NCN, a także pomoc w przygotowywaniu planów zarządzania danymi badawczymi we wnioskach grantowych. Teraz działania te będą się odbywać w ramach CWON, zaś funkcja pełnomocnika rektora do spraw otwartego dostępu została zlikwidowana. CWON stało się więc głównym punktem kontaktowym i wsparcia dla otwartej nauki.
Pierwszą jaskółką zwiastującą powstanie nowego Centrum było uruchomienie dla pracowników naukowych SGH, jeszcze w maju br., Pogotowia Otwartej Nauki na MS Teams. Kanał ten służy popularyzacji idei otwartej nauki wśród pracowników SGH, komunikowaniu nowych rozwiązań z Europy i świata i przede wszystkim wzajemnemu wspieraniu się wiedzą i doświadczeniem oraz pomysłami i sugestiami związanymi z otwartą nauką, z przygotowywaniem grantów badawczych, publikowaniem w otwartym dostępie czy udostępnianiem danych badawczych. Kanałem tym będzie się opiekować CWON zamiast, jak dotychczas, pełnomocniczka rektora ds. otwartego dostępu.
KSZTAŁTOWANIE POLITYKI OTWARTOŚCI ORAZ SZKOLENIA
Do głównych zadań Centrum związanych z otwartością będzie należeć wdrażanie nowoczesnych, zgodnych z europejskimi i światowymi trendami praktyk związanych z otwartą nauką, czyli promowanie otwartej nauki jako sposobu na zwiększenie przejrzystości, inkluzywności i współpracy w badaniach naukowych. Zadania będą się odnosić do dwóch filarów: do otwartego publikowania i zarządzania danymi badawczymi.
W celu ujednolicenia i wdrożenia standardów Centrum będzie odpowiedzialne za przygotowywanie kluczowych uczelnianych dokumentów regulujących kwestie dotyczące otwartej nauki w SGH i udział w procesie ich opiniowania. Ma to istotne znaczenie dla dostosowania wewnętrznych procedur SGH do wymagań krajowych i międzynarodowych.
CWON, podobnie jak kiedyś Dział Nauki, będzie też aktywnie angażować się w promocję działalności naukowej uczelni, upowszechniając wyniki badań nauczycieli akademickich, studentów i doktorantów poprzez organizację wydarzeń naukowych, choć teraz z wyraźnym uwzględnieniem idei otwartej nauki.
Działania te wpisują się poza tym w jeden z obszarów współpracy w ramach konsorcjum CIVICA. W CIVICA Open Science Team tworzone są właśnie w uczelniach partnerskich Open Science Communities. Dalekosiężnym planem CWON będzie więc również stworzenie takiej wspólnoty w SGH.
Centrum Wspierania i Otwierania Nauki będzie też rozwijało zadania związane z edukacją w zakresie otwartej nauki. Współpracując z Centrum Otwartej Edukacji, będzie prowadzić szkolenia na temat takich zagadnień, jak publikowanie w otwartym dostępie czy zarządzanie danymi badawczymi.
KOMPLEKSOWE WSPARCIE DLA OTWARTEGO PUBLIKOWANIA
CWON będzie też aktywnie wspierać nauczycieli akademickich i doktorantów w procesie publikacji w modelu Open Access. To wsparcie jest kluczowe w obliczu rosnących wymagań grantodawców i polityk otwartości. Zadania Centrum obejmą m.in. weryfikację polityki otwartości czasopism, głównie wysoko punktowanych czy pomoc w poszukiwaniu alternatywnych opcji publikacyjnych. Takie podejście wpisuje się w globalny trend wspierania modeli publikacyjnych, które nie obciążają finansowo autorów (uczelni), w tym tzw. czasopism diamentowych (modele nieobciążone opłatami APC), a także zielonej ścieżki otwartego dostępu, szczególnie polecanego przez NCN.
Wśród planów Centrum jest również pomoc redakcjom czasopism wydawanych w SGH, które znajdują się na platformie econjournals (OJS) w przekształcenie się w prawdziwie diamentowe czasopisma. Istnieje szereg europejskich inicjatyw, które wspierają model diamentowy, np. DIAMAS, Science Europe Action Plan czy UNESCO Global Diamond OA Alliance. Warto więc stać się częścią tego globalnego trendu. Poza tym diamentowe czasopisma są bardziej atrakcyjne dla autorów, którzy są zobligowani np. przez grantodawców do publikowania w otwartym dostępie, gdyż w tym wypadku nie obowiązuje opłata APC.
ZARZĄDZANIE DANYMI BADAWCZYMI (DATA STEWARDSHIP)
Jeśli chodzi o dane, w tym dane badawcze, nie trzeba już nikomu uświadamiać, jak bardzo są ważne we współczesnej nauce i gospodarce. W związku z tym CWON będzie miało za zadanie przygotować i koordynować politykę zarządzania danymi badawczymi SGH – danymi wytworzonymi, gromadzonymi i przetwarzanymi w badaniach. Celem jest maksymalne wykorzystanie potencjału badawczego, a polityka ta obejmie wytyczne dotyczące zarządzania danymi oraz ich przechowywania i rozpowszechniania. Szczególnie te dwie ostatnie kwestie nabierają znaczenia w związku z przyszłym uruchomieniem repozytorium/archiwum danych badawczych SGH w ramach nowego systemu CRIS.
CWON będzie więc, po pierwsze, pomagać naukowcom w opracowywaniu, we współpracy z Działem Obsługi Projektów, planów zarządzania danymi badawczymi (DMP) na potrzeby wniosków grantowych oraz, po drugie, w przygotowaniu danych do archiwizacji i udostępniania w repozytorium danych badawczych, zgodnie z obowiązującymi zasadami. Jeśli chodzi o obszar formalnoprawny, dotyczący m.in. prawa do danych, kwestii własności intelektualnej, ochrony i bezpieczeństwa danych oraz zarządzania ryzykiem, CWON będzie ściśle współpracować z Inspektorem Ochrony Danych i Komisją Etyki w SGH.
Utworzenie Centrum Wspierania i Otwierania Nauki jest więc ważną zmianą w SGH, bowiem jednostka będzie miała do odegrania kluczową rolę w strukturze uczelni, wspierając rozwój nauki, budowanie kariery naukowej naszych pracowników i promując otwarty dostęp do wyników badań. Nowe zadania związane z ideą otwartej nauki mają zapewnić badaczom kompleksowe i zintegrowane wsparcie, niezbędne do prowadzenia badań zgodnych ze standardami otwartości.
DR ANNA ANETTA JANOWSKA, była rzeczniczka rektora SGH ds. otwartego dostępu, zastępca dyrektora CWON i certyfikowana data steward
Grafika: RECZYOBRAZKOWE
