Nagroda Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych dla Bena Bernankego, Douglasa Diamonda i Philipa Dybviga
Tegorocznymi laureatami Nagrody Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych zostali: Ben S. Bernanke (The Brookings Institution, Waszyngton, USA), Douglas W. Diamond (Uniwersytet Chicagowski, USA) i Philip H. Dybvig (Uniwersytet Waszyngtona w St. Louis, USA) „za badania nad bankami i kryzysami finansowymi”. Laureaci „znacząco poprawili nasze rozumienie roli banków w gospodarce, zwłaszcza podczas kryzysów finansowych, a także sposobów regulacji rynków finansowych” – podała w uzasadnieniu Królewska Szwedzka Akademia Nauk.
Ważnym wnioskiem z ich badań jest to, dlaczego unikanie upadków banków jest kluczowe.
Współczesne badania nad bankowością wyjaśniają, dlaczego mamy banki, jak uczynić je mniej podatnymi na kryzysy i jak upadki banków pogłębiają kryzysy finansowe. Fundamenty tych badań położyli na początku lat 80. XX wieku Ben Bernanke, Douglas Diamond i Philip Dybvig. Ich analizy miały ogromne znaczenie w regulowaniu rynków finansowych i radzeniu sobie z kryzysami finansowymi – podano w uzasadnieniu.
Aby gospodarka mogła funkcjonować, oszczędności muszą być kierowane na inwestycje. Pojawia się tu jednak konflikt: oszczędzający chcą mieć natychmiastowy dostęp do swych pieniędzy w przypadku niespodziewanych wydatków, natomiast przedsiębiorcy i właściciele domów muszą wiedzieć, że nie będą zmuszeni do przedwczesnej spłaty kredytów.
W swojej teorii Diamond i Dybvig pokazują, jak banki oferują optymalne rozwiązanie tego problemu. Działając jako pośrednicy, którzy przyjmują depozyty od wielu oszczędzających, banki mogą pozwolić deponentom na dostęp do ich pieniędzy, kiedy chcą, jednocześnie oferując długoterminowe pożyczki dla kredytobiorców – czytamy w komunikacie prasowym. Ich analiza pokazała jednak również, że połączenie tych dwóch rodzajów działalności sprawia, że banki są narażone na pogłoski o ich rychłym upadku. Jeśli duża liczba oszczędzających jednocześnie udaje się do banku, aby wypłacić swoje pieniądze, plotka może stać się samospełniającą przepowiednią – nastąpi panika i bank upadnie. Tej niebezpiecznej dynamice można zapobiec poprzez ubezpieczenie depozytów przez rząd i spełnianie przez ten ostatni roli pożyczkodawcy ostatniej instancji dla banków.
Diamond pokazał, że banki odgrywają jeszcze jedną ważną funkcję społeczną. Jako pośrednicy między wieloma oszczędzającymi i pożyczającymi, banki są lepiej przystosowane do oceny zdolności kredytowej pożyczkobiorców i zapewnienia, że pożyczki są wykorzystywane na dobre inwestycje.
Ben Bernanke przeanalizował Wielki Kryzys z lat 30. XX wieku – największy kryzys gospodarczy w nowożytnej historii. Pokazał m.in., że panika bankowa była czynnikiem decydującym o tym, że kryzys stał się tak głęboki i długotrwały. W chwili upadku banków utracono cenne informacje o kredytobiorcach, których nie można było szybko odtworzyć. Zdolność społeczeństwa do skierowania oszczędności na produktywne inwestycje została w ten sposób poważnie ograniczona – napisano.
„Spostrzeżenia laureatów poprawiły naszą zdolność do unikania zarówno poważnych kryzysów, jak i kosztownych akcji ratunkowych” – powiedział Tore Ellingsen, przewodniczący Komitetu przyznającego Nagrodę w dziedzinie nauk ekonomicznych.
Nagroda 10 milionów koron szwedzkich zostanie równo podzielona między laureatów.
Przyznanie tzw. Nobla z ekonomii kończy tegoroczny sezon noblowski. Nagroda w dziedzinie nauk ekonomicznych jest przyznawana przez Szwedzką Królewską Akademię Nauk w Sztokholmie, według tych samych zasad, co Nagrody Nobla przyznawane od 1901 roku. Laureaci Nagrody Nobla za działalność w sferze ekonomii otrzymują – podobnie jak nagrodzeni z innych dziedzin – nagrodę z rąk króla Szwecji na wspólnej uroczystości 10 grudnia, w rocznicę śmierci Alfreda Nobla.
Kilka faktów dotyczących Nagrody Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych:
Fundator Nagrody Nobla, Alfred Nobel (1833–1896) nie ustanowił w swoim testamencie nagrody z ekonomii. Jest to Nagroda Banku Szwecji w dziedzinie nauk ekonomicznych dla uczczenia pamięci Alfreda Nobla (ang. The Bank of Sweden Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel). Ufundował ją w 1968 roku Centralny Bank Szwedzki (Sveriges Riskbank) z okazji 300-lecia swojego istnienia, a Komitet do spraw Nagrody Nobla wyraził zgodę na tę inicjatywę i od 1969 roku systematycznie takie wyróżnienie przyznaje. Jest to najbardziej prestiżowa na świecie nagroda, jaką może otrzymać ekonomista. Pierwszą nagrodę w dziedzinie nauk ekonomicznych otrzymali w 1969 roku Ragnar Frisch i Jan Tinbergen.
Liczba nagród w dziedzinie nauk ekonomicznych w latach 1969–2021:
Od 1969 r. przyznano 53 nagrody w dziedzinie nauk ekonomicznych, przy czym 25 nagród przyznano tylko jednemu laureatowi, 20 nagród zostało przyznanych wspólnie dwóm laureatom, a 8 nagród – trzem laureatom. W latach 1969–2021 nagrodzono w sumie 89 osób.
Lista wszystkich laureatów nauk ekonomicznych. List of all economic science laureates.
Jak dotąd nie ma wielokrotnych laureatów w dziedzinie nauk ekonomicznych. Do tej pory najmłodszą laureatką nauk ekonomicznych jest francusko-amerykańska specjalistka od ekonomii eksperymentalnej Esther Duflo, która miała niespełna 47 lat, gdy została nagrodzona w 2019 roku. Najstarszym dotychczasowym laureatem nauk ekonomicznych jest zmarły w roku 2008 polsko-amerykański naukowiec specjalizujący się m.in. w teorii gier Leonid Hurwicz (doktor honoris causa SGH z 1994 roku), który miał 90 lat, gdy został nagrodzony w 2007 roku. Elinor Ostrom była pierwszą kobietą laureatką nauk ekonomicznych; została uhonorowana nagrodą w 2009 roku; drugą kobietą laureatką była Esther Duflo.
Brak pośmiertnych nagród w dziedzinie nauk ekonomicznych.
W dziedzinie nauk ekonomicznych nie przyznano żadnych nagród pośmiertnie. Od 1974 r. Statut Fundacji Noblowskiej stanowi, że nagroda nie może być przyznana pośmiertnie, chyba że śmierć nastąpiła po ogłoszeniu nagrody. Do 1974 r. Nagroda Nobla została przyznana pośmiertnie tylko dwa razy: Dagowi Hammarskjoeldowi (Pokojowa Nagroda Nobla, 1961 r.) i Erikowi Axelowi Karlfeldtowi (Literacka Nagroda Nobla, 1931 r.).
Medal
Medal w dziedzinie nauk ekonomicznych został zaprojektowany przez szwedzkiego artystę i rzeźbiarza Gunvora Svenssona-Lundqvista i przedstawia emblemat Gwiazdy Północnej Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk.
Dyplom
Każdy dyplom jest unikalnym dziełem sztuki, stworzonym przez wybitnych szwedzkich i norweskich artystów i kaligrafów.
Wysokość nagrody
Alfred Nobel pozostawił większość swojego majątku, ponad 31 mln koron szwedzkich (obecnie ok. 1,7 mld koron szwedzkich), aby przekształcić go w fundusz i zainwestować w „bezpieczne papiery wartościowe”. Dochód z inwestycji miał być „corocznie rozdzielany w formie nagród dla tych, którzy w poprzednim roku przynieśli ludzkości największą korzyść”. Wysokość nagrody na rok 2022 została ustalona na poziomie 10 mln koron szwedzkich.
