Polska w Unii Europejskiej. Raport 2021

Polska jest członkiem Unii Europejskiej od 1 maja 2004 roku. Dotychczas ukazało się wiele pogłębionych analiz i opracowań badawczych na temat drogi Polski do UE, a także prace na temat ekonomicznych i społecznych konsekwencji przystąpienia Polski i jej członkostwa w UE. W zeszłym roku obchodziliśmy jubileusz 70-lecia prof. Elżbiety Kaweckiej- Wyrzykowskiej, jednej z wybitnych badaczy integracji Polski z Unią Europejską. Wielu innych wybitnych badaczy, którzy prowadzili badania nad związkami Polski z UE, dostosowaniem/harmonizacją, a wreszcie akcesją Polski do UE, przygotowało swój wkład do książki dedykowanej prof. E. Kaweckiej-Wyrzykowskiej pt. Polska w Unii Europejskiej. Od stowarzyszenia do piętnastolecia członkostwa [Poland in the European Union. From association to fifteen years of membership] wydanej przez Oficynę Wydawniczą SGH w 2020 roku.
    

Czytając książkę jako prawdopodobnie jeden z jej pierwszych czytelników, zdałem sobie sprawę, jak bardzo ograniczony jest zasób kompleksowych i systematycznych prac na temat członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Książka dedykowana prof. E. Kaweckiej-Wyrzykowskiej jest z pewnością wartościowym punktem odniesienia i wskazówką do dalszych badań.

Biorąc powyższe pod uwagę, rozpoczęliśmy projekt, który miał na celu zbadanie wyników funkcjonowania Polski w Unii Europejskiej. Wiemy, że omawianie wszystkich aspektów członkostwa Polski w UE jest prawie niemożliwe, jednak dołożymy wszelkich starań, aby przedstawić wyniki naszych ostatnich badań w tej dziedzinie. Naszym zamiarem jest coroczne publikowanie takich raportów.

Przyjmując za „raport zerowy” książkę z 2020 roku dedykowaną prof. E. Kaweckiej-Wyrzykowskiej, mamy przyjemność zaprezentować pierwszą monografię opracowaną przez pracowników naukowych Katedry Integracji i Prawa Europejskiego pt. "Poland in the European Union. Report 2021" [„Polska w Unii Europejskiej. Raport 2021”].

„Polska w Unii Europejskiej. Raport 2021”

W pierwszej edycji raportu analizowane są wybrane zjawiska i działania związane z pozycją Polski w UE, odzwierciedlające trendy długookresowe oraz te, które mają charakter krótkookresowy lub doraźny. W poszczególnych rozdziałach omawiane są kwestie prawne i ekonomiczne. Ponieważ integracja Polski z UE rozpoczęła się od liberalizacji handlu wprowadzonej na podstawie Układu Europejskiego, raport rozpoczyna się od rozdziału pt. „Handel towarami Polski z innymi państwami członkowskimi UE” [Trade in goods between Poland and other EU Member States] autorstwa Magdaleny Suskiej, w którym autorka omawia pozycję Polski w wewnątrzunijnym handlu towarami.

Aby ją ocenić przeanalizowano i porównano zmiany dynamiki polskiego eksportu i importu wewnątrzunijnego w latach 2004–2018 z wybranymi krajami UE. Ponadto zbadano zmiany przewag komparatywnych Polski na rynku UE.

Przeprowadzone w tych obszarach analizy wykazały, że specjalizacja Polski w handlu wewnątrzunijnym niewiele się zmieniła od czasu akcesji i nadal obejmuje głównie handel produktami rolno-spożywczymi oraz produktami minimalnie przetworzonymi. 
 

Analiza danych Eurostatu dotyczących handlu zagranicznego w Rozdziale I wymaga jednak dodatkowych uwag . Warto zauważyć, że pozycja kraju i wyniki handlu zagranicznego różnią się w zależności od sposobu prezentacji handlu (zwłaszcza importu wewnątrzunijnego). Dane dotyczące importu oparte na kraju pochodzenia wydają się być bardziej wiarygodne do oceny korzyści z handlu wewnątrzunijnego (z uwzględnieniem salda handlowego towarami), podczas gdy statystyki oparte na kraju wysyłki pozwalają na przedstawienie pozycji/rankingu w handlu międzynarodowym.

Różnice w wartości importu oraz w bilansie obrotów handlowych Polski w handlu wewnątrzunijnym, według obu metodologii (kraj pochodzenia i kraj wysyłki) przedstawia Tabela 1 w załączniku (na końcu książki).

Rozdział poświęcony Polsce wobec nowego podejścia do polityki pomocy publicznej w UE [Poland towards a new approach to state aid policy in the EU] Adama A. Ambroziaka omawia instrument, jakim rządy sztucznie poprawiają konkurencyjność krajowych przedsiębiorstw – pomoc publiczną.

Polityka UE w zakresie pomocy publicznej zakłada, że kierunki i zakres interwencji publicznych powinny być podobne wśród państw członkowskich UE. Jednocześnie oczywiste jest, że polityka ta powinna uwzględniać krajowe ograniczenia finansowe, punkty wyjścia i preferencje krajowe/rządowe. Dlatego głównym celem rozdziału jest ocena wyników Polski w UE w zakresie pomocy publicznej udzielanej przedsiębiorcom po przystąpieniu do UE.

W tym celu opracowano i wprowadzono dwa nowe wskaźniki: wskaźnik względnej intensywności pomocy państwa (Relative State Aid Intensity Index) oraz wskaźnik podobieństwa pomocy państwa [State Aid Similarity Index].

Badanie pozwala na sformułowanie dwóch wniosków: po pierwsze, pomoc publiczna w Polsce została podporządkowana Wieloletnim Programom Finansowym UE pod względem dostępnych/oferowanych środków finansowych, a po drugie, struktura oferowanej w Polsce pomocy publicznej nie pokrywała się ze strukturą finansowej pomocy publicznej zaobserwowanej w większości pozostałych państw członkowskich UE.

Kolejny obszar badań poświęcony jest wpływowi kryzysu COVID-19 na migracje: przypadek Polski [Effect of COVID-19 crisis on migration: the Polish case], autorstwa Michała Schwabe.

Udowodniono, że w okresie dekoniunktury wielu potencjalnych migrantów wykazuje skłonność do odkładania decyzji na później, co często prowadzi do zmniejszenia przepływów migracyjnych. Konsekwencje COVID-19 dla migracji zarobkowej wydają się różnić od jakiegokolwiek innego kryzysu pochodzenia ekonomicznego. Ta różnica wynika z odmiennego charakteru i konsekwencji kryzysu COVID-19.

Mobilność międzynarodowa uległa znacznemu ograniczeniu od wybuchu pandemii COVID-19 i oczekuje się, że konsekwencje kryzysu dla wewnętrznych i międzynarodowych przepływów migracyjnych Polski będą odczuwalne w dłuższej perspektywie. Ten zastój w mobilności ludzi spowodowany pandemią był bezprecedensowy i nie miał miejsca podczas żadnego z poprzednich kryzysów.
    

Ważnym tematem dotyczącym pozycji Polski w UE są aspekty budżetowe, omówione w rozdziale „Zmiany w sposobie finansowania budżetu UE od 2021 r.: implikacje dla Polski” [Changes in the ways of financing the EU budget after 2021: implications for Poland], przygotowanym przez Elżbietę Kawecką-Wyrzykowską.

Od 2021 r. nastąpiło kilka zmian w systemie finansowania UE. Wynikają one głównie z uchwalenia nowego budżetu wieloletniego na lata 2021–2027 i związanej z nim modyfikacji środków finansujących ten budżet, a także z uzgodnienia przez członków UE instrumentu Przyszłe Pokolenie UE (New Generation EU, NGEU) mającego na celu przeciwdziałanie skutkom recesji po pandemii COVID-19. Celem artykułu jest ocena możliwych konsekwencji tych zjawisk dla wysokości i struktury polskich wpłat do budżetu UE w latach 2021–2027.

W rozdziale poświęconym NGEU omówiono sposób finansowania tego ogromnego programu naprawczego oraz nowe sposoby finansowania wpłyną na składkę Polski do budżetu UE.

Ogólny wniosek brzmi, że od 2021 r. koszt netto finansowania budżetu UE przez Polskę nieznacznie wzrósł w wyniku rozszerzenia listy środków własnych budżetu UE (o opłatę od plastiku). Implikacje NGEU dla finansowania budżetu UE przez Polskę i innych członków UE pojawią się głównie po 2027 r., kiedy rozpocznie się okres spłaty i potrzebne będzie więcej środków finansowych.

Analizę prawną zaczynamy od rozdziału Jerzego Menkesa pt. „Wdrażanie w życie przez Polskę unijnych wartości” [Poland’s implementation of EU values]. Przedmiotem opracowania są zagrożenia wewnętrzne dla funkcjonowania/istnienia UE i NATO. Zagrożenia te są konsekwencją podważania w praktyce i deklaracjach politycznych „wspólnych wartości”, stanowiących aksjologiczną podstawę zinstytucjonalizowanej współpracy państw zachodniej hemisfery.

Autor skoncentrował się w badaniu na przypadku Polski; „nowego” członka UE i NATO, zarazem przeprowadził je w formule studium prawno-porównawczego. Efektem połączenia studium przypadku z analizą porównawczą jest wypracowanie podstawy sformułowania oceny. Przystępując do UE (i NATO), Polska uznała i zobowiązała się do pełnej i lojalnej implementacji traktatów i acquis; był to niepodlegający negocjacjom warunek członkostwa. Jednak spór o „wartości” został ponownie otwarty i ma zasadnicze znaczenie. 

Jednym z najważniejszych elementów współpracy NATO są wydatki obronne jego państw członkowskich. W rozdziale „Gospodarczy wymiar udziału Polski w europejskiej architekturze obronnej – analiza porównawcza” [The financial dimension of Poland’s participation in the European defence architecture – a comparative analysis] Magdalena Suska omówiła polskie wydatki obronne na tle innych państw członkowskich UE i NATO. Dokonała szczegółowej analizy głównych kategorii wydatków, np. na sprzęt obronny, personel, infrastrukturę. Ponadto omówiła czynniki wpływające na odmienną realizację budżetu obronnego w poszczególnych państwach członkowskich.

Z badania wynika ocena, że przez pryzmat realizacji zobowiązania w zakresie wydatków na obronność Polska jest wiarygodnym i lojalnym sojusznikiem NATO.

W ostatnim rozdziale, autorstwa Łukasza Dawida Dąbrowskiego, skoncentrowano badanie na Polsce w Europejskiej Agencji Obrony [Poland in the European Defence Agency]. Europejska Agencja Obrony została powołana w celu osiągnięcia spójności działań UE zarówno w ramach Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony, jak i Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa.

Przeprowadzona analiza pozwoliła stwierdzić, że zaangażowanie Polski w prace Europejskiej Agencji Obrony prowadzi do harmonizacji standardów przestrzeganych przez Siły Zbrojne RP z normami UE-NATO poprzez m.in. transformację, modernizację techniczną i już zrealizowane inwestycje strukturalne w siłach zbrojnych, które sprzyjają profesjonalizacji armii. Ponadto Polska jako państwo członkowskie Unii Europejskiej zyskała możliwość bezpośredniego wpływania na kształt polityki w tym zakresie i jej realizację.