Przedsiębiorstwo w globalnej gospodarce

Czy możemy określić granice rozwoju gospodarki cyfrowej? Jak transformacja cyfrowa wpływa na konsumentów, przedsiębiorstwa oraz naukę? Na te i inne pytania starali się odpowiedzieć uczestnicy XI konferencji naukowej z cyklu „Przedsiębiorstwo w globalnej gospodarce” pt. „Gospodarka cyfrowa i post-cyfrowa a przedsiębiorstwo”.

22 października 2020 roku odbyła się XI konferencja naukowa z cyklu „Przedsiębiorstwo w globalnej gospodarce” nt. „Gospodarka cyfrowa i post-cyfrowa a przedsiębiorstwo”. Organizatorem konferencji był Instytut Rynków i Konkurencji Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Partnerem konferencji była Grupa Enea – innowacyjny koncern energetyczny, a patronami honorowymi Prezydent Miasta Stołecznego Warszawy oraz Marszałek Województwa Mazowieckiego. Konferencja zorganizowana w formie on-line (MS Teams) zgromadziła blisko 120 uczestników z najważniejszych ośrodków akademickich w Polsce, a także przedstawicieli praktyki gospodarczej.

Celem konferencji była wymiana wiedzy i doświadczeń nauczycieli akademickich oraz praktyków biznesu nt. rozwoju gospodarki cyfrowej i jej granic, transformacji cyfrowej przedsiębiorstw oraz uwarunkowań tych procesów.

Wyróżnikiem konferencji był bezpośredni udział praktyków biznesu w dedykowanym temu drugim panelu. Treścią konferencji były trzy sesje panelowe: 1) Granice gospodarki cyfrowej; 2) Biznes a gospodarka cyfrowa i post-cyfrowa, oraz 3) Cyfrowa transformacja publikacji naukowych.

uczestnicy konferencji - zdjęcie z ekranu komputera

 

tytuł konferencji - zdjęcie z ekranu komputera

 

Konferencję zainaugurował rektor Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie dr hab. Piotr Wachowiak, prof. SGH, który podkreślił innowacyjność i znaczenie tematu konferencji z perspektywy procesów społecznych, transformacji gospodarki oraz przedsiębiorstw. Rektor nawiązał również do obecnej sytuacji rozwoju pandemii i wyzwań z tym związanych, w kontekście cyfryzacji gospodarki.

W imieniu organizatora głos zabrał prorektor SGH ds. rozwoju, Dyrektor Instytutu Rynków i Konkurencji, dr hab. Roman Sobiecki, prof. SGH. Profesor Sobiecki podkreślił znaczenie społeczne i ekonomiczne następujących po sobie rewolucji przemysłowych, zwracając uwagę na cechy wspólne i wyróżniki poszczególnych rewolucji, oraz na kluczowy wpływ technologii w zachodzących procesach. Konsekwencją rewolucji było m.in. zastępowanie pracy fizycznej poprzez maszyny i urządzenia, produkcję przemysłową oraz informatyzację.

Granice gospodarki cyfrowej

W sesji, w której moderatorem był dr hab. R. Sobiecki, udział wzięli: dr hab. Krzysztof Rutkowski, prof. SGH, prof. dr hab. Małgorzata Bombol (Dyrektor Instytutu Wartości, SGH), dr Małgorzata Krasnodębska-Tomkiel (Hansberry-Tomkiel) oraz dr Wojciech Kurowski (Instytut Wartości, SGH).

W swoim wystąpieniu, prof. K. Rutkowski sceptycznie odniósł się do terminów „cyfryzacja” oraz „rewolucja”. Obserwowane przemiany nie następują z dnia na dzień, są wynikiem dłuższych procesów.

Głównym akceleratorem postępu technicznego jest technologia. Cyfryzacja istotnie wpływa na jakość procesów biznesowych, zmienia łańcuchy dostaw oraz wpływa na możliwości kreowania wartości. Cyfryzacja ostatnich lat to transformacja procesów fizycznych do cyberprzestrzeni, eliminacja procesów lub całych przedsiębiorstw i sektorów. Głównym wyróżnikiem czwartej rewolucji przemysłowej jest wkroczenie technologii w sferę „poznawczą” i stopniowe zastępowanie roli człowieka w tym obszarze.

Procesy cyfryzacji są możliwe dzięki informatyzacji, zwiększaniu mocy obliczeniowej komputerów, analityce danych oraz sztucznej inteligencji. Kluczową rolę odgrywa sztuczna inteligencja, która jest w stanie naśladować cechy ludzkiego umysłu, rozszerzać ludzką percepcję, podejmować decyzje w oparciu o algorytmy. Systemy sztucznej inteligencji nie zastępują ludzkiego umysłu, ale rozszerzają jego możliwości poznawcze. Wchodzą z sukcesem do coraz większej liczby sektorów, ale niosą też zagrożenia: dla jednostek, przedsiębiorstw oraz całych sektorów, które nie są w stanie z nimi konkurować. Dla dużych przedsiębiorstw jest to okazja do przejmowania kontroli nad rodzącymi się sektorami.

Perspektywa konsumenta

Profesor dr hab. Małgorzata Bombol zwróciła uwagę na perspektywę konsumenta. Cyfryzacja niesie wiele wrażeń, ale i zagrożeń. Obecnie żyje obok siebie sześć generacji konsumentów. Zmiany jakie zaszły na przestrzeni ostatnich miesięcy (covid-19) wymusiły pewne zachowania konsumentów.

Obserwujemy wzrost zainteresowania produktami cyfrowymi u seniorów i wśród najmłodszej generacji. Świat cyfrowy zmienia świadomość i potrzeby konsumentów. W czasach pandemii istotnie zwiększyła się skala zakupów on-line, liczba porad tele-medycyny, oraz zakres pracy wykonywanej on-line.

Rozwój cyfryzacji można oceniać z perspektywy struktury zakupów. Istotnie wzrosła sprzedaż on-line produktów, które dotychczas były kupowane w tradycyjnych kanałach dystrybucji.

O przyśpieszeniu digitalizacji świadczą liczne innowacje, jak wykorzystywanie dronów do zakupów (Wall-Mart) czy robotów we włoskich szpitalach i domach opieki. Cyfryzacja stwarza większe możliwości personalizacji produktów i usług. Zagrożenia wynikają z braku świadomości konsumentów, z jak wielką skalą konsumpcji wymuszonej możemy mieć do czynienia. Dobrym tego przykładem może być reklama kontekstualna.

Doktor Małgorzata Krasnodębska-Tomkiel zwróciła uwagę na ograniczone możliwości precyzyjnego regulowania gospodarki cyfrowej.

Cyfryzacja zmienia charakter procesów konkurencji, pozwala osiągać efekty skali w znacznie krótszym czasie niż to ma miejsce w gospodarce tradycyjnej.

Przedsiębiorstwa, które jako pierwsze wchodzą na rynek i mogą uzyskać pozycję dominującą. Istotne znaczenie odgrywa kwestia dostępu do dużych zbiorów danych, co stanowi obecnie przedmiot sporów prawnych: czy dane gromadzone przez większe przedsiębiorstwa powinny być wyłączne czy udostępniane nowym mniejszym graczom? Konkurencja toczy się na różnych poziomach (np. pomiędzy platformami oraz w ramach platform) i coraz większym wyzwaniem jest wykrywanie potencjalnych nadużyć.

Instrumenty wykrywania nadużyć

Czy tradycyjne instrumenty prawa antymonopolowego będą skuteczne w gospodarce cyfrowej? Wiele wskazuje na to, że ogólne zasady mogą być stosowane, jednak będą musiały się zmienić instrumenty wykrywania nadużyć. Potrzebna jest specjalistyczna wiedza, zaawansowane instrumenty i szybsze procedury postępowania, ponieważ gospodarka cyfrowa jest dużo bardziej dynamiczna. Zmianie muszą też ulec kryteria oceny koncentracji. Ochrona konsumenta, to przeciwdziałanie nadużyciom związanym z dysponowaniem i przetwarzaniem wrażliwych danych oraz nadużycia związane ze stosowaniem reklamy kontekstualnej.

Brak regulacji może za słabo chronić prawa konkurencji i konsumentów, a ich nadmiar, może spowolnić rynek oraz rozwój innowacji (z których wszyscy korzystamy).

Cyberprzestępczość

Doktor Wojciech Kurowski skupił uwagę na możliwych nadużyciach i potencjalnym rozwoju przestępczości w gospodarce cyfrowej. Doktor odniósł się do wątku technologii i jednocześnie wskazał znaczenie podejścia systemowego w analizie dużych zbiorów danych. Gospodarka cyfrowa nie funkcjonuje równolegle, ale podporządkowuje sobie gospodarkę realną.

Rynki cyfrowe są atrakcyjne, co wyjaśnia rozwój przestępczości w cyberprzestrzeni. Skalę i wartość tej przestępczości szacuje się na poziomie ok. 500 mld USD, co przewyższa szacowaną wartość globalnego rynku narkotyków (na poziomie 350 mld USD).

Monopolizacja

W trakcie dyskusji, głos zabrał dr hab. Jerzy Pietrewicz, prof. SGH, formułując m.in. pytania: „czy zmiany jakie zachodzą na rynku cyfrowym mogą prowadzić do analogicznych procesów monopolizacji, jakie obserwujemy w gospodarce tradycyjnej i czy mamy do czynienia z tworzeniem się nowego typu monopolu w gospodarce cyfrowej?”.

Profesor Halina Brdulak podzieliła się refleksją, że w gospodarce cyfrowej obserwujemy tzw. „drapieżne” przedsiębiorstwa, które przejmują mniejsze podmioty w łańcuchach dostaw. Podmioty te potrafią oceniać źródła wartości i przejmują przedsiębiorstwa, które zwiększają marżę. Profesor K. Rutkowski dodał, że mamy tutaj do czynienia ze zjawiskiem przejmowania przedsiębiorstw, jak również z całkowicie przeciwnym modelem działania, np. SpaceX, który nie kontroluje żadnego łańcucha wartości. Do pytań prof. J. Pietrewicza odnieśli się m.in. uczestnicy kolejnego panelu.

Biznes a gospodarka cyfrowa i post-cyfrowa

Celem sesji była wymiana wiedzy i doświadczeń pomiędzy przedstawicielami praktyki biznesu a pracownikami nauki. W sesji udział wzięli: Filip Merklejn (Dyrektor Lubelskiego Oddziału Grupy Lingaro), Arkadiusz Śnieżek (Dyrektor Zarządzający Kartel Media Ltd.), Norbert Duczkowski (Dyrektor Departamentu Produktów Inwestycyjnych i Ubezpieczeń Nest Banku), oraz Dawid Klimczak (Członek Zarządu ds. Operacyjnych Lerta S.A.). Moderatorem sesji była Pani Prodziekan Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie, dr hab. Małgorzata Poniatowska-Jaksch, prof. SGH.

Jako pierwszy wystąpił pan Filip Merklein. Grupa Lingaro wspiera procesy transformacji cyfrowej przedsiębiorstw poprzez wdrożenia zaawansowanej analityki danych oraz e-commerce.

Pandemia spowodowała silny wzrost sektora e-commerce. W czasach pandemii ujawniła się ważna cecha konkurencyjna, jaką jest bezpieczeństwo zakupów on-line. Pandemia wpłynęła na spadek obrotów w handlu tradycyjnym, zmniejszyła zyski i ograniczyła inwestycje. Wzrosło zapotrzebowanie na wdrożenia e-commerce.

Cyfrowa transformacja

Zmieniły się oczekiwania klientów, którzy zgłaszali większe zapotrzebowanie na tanie i szybkie rozwiązania. Kluczową rolę w transformacji cyfrowej przedsiębiorstw będzie odgrywała analityka danych i rozwój sztucznej inteligencji. Analityka pozwala optymalizować koszty, uwolnić kapitał oraz przeznaczyć go na ważne cele. Pan F. Merklejn zobrazował skalę redukcji kosztów magazynowych na przykładzie wdrażanej przez firmę analityki danych w dużej międzynarodowej firmie.

Pan Arkadiusz Śnieżek (Kartel Media Ltd.) omówił proces transformacji cyfrowej na przykładzie organizacji: Radio17.pl, BankGłosówRadiowych.pl oraz PierogizJasienicy.pl. Przykłady ukazały wpływ transformacji na zwiększenie skali działania, niezależnie od sektora prowadzonej działalności. Z doświadczeń realizowanych we współpracy z sektorem publicznym wynika, że jednym ze sposobów na przyśpieszenie transformacji cyfrowej jest współudział podmiotów trzecich, z sektora publiczno-prywatnego.

Pan Norbert Duczkowski (Nest Bank S.A.) skupił uwagę na zagadnieniu cyfryzacji sektora bankowego. Cyfryzacja Nest Bank to pełna digitalizacja procesów otwierania rachunków, depozytów i procesu faktoringu, zaawansowana digitalizacja procesu kredytowego, narzędzia płatności mobilnych i 30 proc. operacji wykonywanych przez roboty.

Ponad 50 proc. nowych kont banku jest zakładanych wyłącznie poprzez kanał on-line, bez wizyty klienta w oddziale.

Inaczej kształtuje się proces cyfryzacji z perspektywy produktów detalicznych i korporacyjnych, inaczej z perspektywy produktów typu „pull”, gdzie konsumenci sami poszukują produktów, jak również inaczej z perspektywy produktów typu „push”, gdzie bank musi sam docierać do klienta. Digitalizacja jest dużo bardziej rozwinięta w obszarach bankowości detalicznej i produktów typu „pull”. Produkty typu „push” nie należą do wystandaryzowanych i ich zakup wymaga analiz i personalizacji. W sektorze bankowym widać też duże możliwości oferowania produktów i usług na podstawie reklamy kontekstualnej.

Cyfryzacja na rynku energii elektrycznej

W kolejnym wystąpieniu, pan dr Dawid Klimczak (Lerta S.A.) skupił uwagę na procesach cyfryzacji na rynku energii elektrycznej w kontekście restrukturyzacji rynku i założeń KE dotyczących zmiany mikstu energetycznego krajów UE (udział OZE w 2030 r. minimum 30 proc., do 2050 r. OZE na poziomie 100 proc.). Doktor Klimczak wskazał najważniejsze wyzwania globalne, lokalne oraz rynkowe przejścia na OZE (trudności bilansowania podaży i popytu, ograniczone możliwości i wysokie koszty magazynowania energii, zarządzanie elastycznością popytu i podaży).

Tradycyjna energetyka to scentralizowany system, natomiast przejście na OZE wymusza decentralizację i zmianę infrastruktury.

Wirtualna elektrownia (VPP) to system otwarty, demokratyczny, rozproszony, z niskimi barierami wejścia, w którym energia wyprodukowana w gospodarstwie domowym, może być sprzedana w zupełnie innej części kraju (kupujący otrzymuje energię z innego najbliższego źródła). Wirtualna elektrownia wymaga koordynacji i zaawansowanej automatyki, jak również zaawansowanej analityki danych i sztucznej inteligencji. Pan dr D. Klimczak zwrócił m.in. uwagę na metody bilansowania energii, które są niezbędne, aby osiągnąć założone cele KE.

W dyskusji, głos zabrali prof. R. Sobiecki (pytania 1 i 2) oraz dr hab. J. Łaszek, prof. SGH (pytanie 3). Pytania dotyczyły: 1) realnych możliwości osiągnięcia założeń KE na 2050 r. w kontekście możliwości bilansowania energii, 2) wpływu decentralizacji rynku energii na procesy konkurencji: czy decentralizacja może w praktyce oznaczać procesy odwrotne do tych, które zachodzą w innych sektorach (w kierunku wolnej konkurencji, a nie monopolizacji)? 3) aktualnych kierunków rozwoju technologii magazynowania energii.

W odpowiedzi na powyższe pytania dr D. Klimczak zwrócił uwagę na wysokie zróżnicowanie regulacji prawnych w poszczególnych krajach UE i zróżnicowanie regulacji w odniesieniu do rynku detalicznego i hurtowego. Doktor zwrócił również uwagę na niskie bariery wejścia na rynek dla małych odbiorców i jednocześnie bardzo wysokie bariery wejścia na rynek na większą skalę (koszt inwestycji w elektrownię 1 tyś MW mocy to ok. 20 mld PLN, co wyklucza udział mniejszych i średnich podmiotów ekonomicznych). Uzyskanie celu KE (2050 r.) na poziomie takiego kraju jak Polska nie jest możliwe bez rozwoju technologii magazynowania energii, ale uzyskanie odpowiednich parametrów tej technologii szacuje się na lata 40-ste.

Nowe kierunki rozwoju technologii magazynowania energii bazują w głównej mierze na ogniwach elektrycznych (Li-Ion) oraz w znacznie mniejszym stopniu na przekształcaniu energii wiatrowej w wodór, a technologie przekształcania fazowego powietrza nie są przedmiotem szerszych badań.

Profesor M. Poniatowska-Jaksch sformułowała pytanie otwarte, dotyczące barier prawnych: „w jaki sposób można pokonać te bariery w praktyce?”. Głos w dyskusji zabrali uczestnicy panelu: A. Śnieżek, F. Merklejn oraz N. Duczkowski, którzy zwrócili uwagę na: 1) możliwość wprowadzania projektów pilotażowych i dzielenie wdrożeń na etapy, 2) wybór sektorów, w których nie obowiązuje PZP lub sektory silnie dotowane przez programy rządowe, 3) duże inwestycje Microsoft i Google w Polsce niwelują bariery dotyczące zakazu eksportu danych (ze względu na docelową lokalizację serwerów w Polsce).

Ostatnie pytanie o charakterze otwartym zadała prof. Halina Brdulak: „czy istnieje jakiś model, który pozwala na przyśpieszenie prac legislacyjnych w obszarze regulowania gospodarki cyfrowej?”. Odpowiadając na to pytanie, pan N. Duczkowski zauważył, że mamy duże zróżnicowanie regulacji dla poszczególnych sektorów, jednak pewnym sposobem rozwiązywania problemów może być komunikacja z ustawodawcą poprzez stowarzyszenia.

W podsumowaniu dyskusji drugiego panelu, prowadząca sesję prof. M. Poniatowska-Jaksch zwróciła uwagę na to, że cyfryzacja rozwija się, postępuje i nie znamy jej granic. Obejmuje ona w różnym zakresie, coraz więcej dziedzin naszego życia, coraz więcej produktów, usług i sektorów. My również stajemy się coraz bardziej kreatywni dzięki niej.

Cyfryzacja jest wynikiem kreatywności i jednocześnie pobudza kreatywność i „nie do końca chyba jeszcze wiemy, w jakim kierunku zmierzamy”.

Cyfrowa transformacja publikacji naukowych

W panelu udział wzięli: dr hab. Joanna Paliszkiewicz, prof. SGGW (Zastępca redaktora naczelnego “Management and Production Engineering Review”), dr Łukasz Wiechetek (UMCS, Zastępca redaktora naczelnego “International Journal of Management and Enterprise Development oraz International Journal of Synegy and Research”). Sesję prowadził dr hab. Zbigniew Pastuszak, prof. UMCS (Editorial Advisory Board Member “Expert Systems with Applications”).

Celem panelu było zwrócenie uwagi na procesy transformacji publikacji naukowych z perspektywy redaktorów czasopism wysoko punktowanych i omówienie najważniejszych zasad procesu wydawniczego, które mogą być pomocne przy wyborze czasopisma oraz w procesie przygotowania artykułów naukowych.

Kluczowe czynniki, które determinują wybór typu czasopisma to: zasięg (typu) czasopisma, język edycji, forma czasopisma (tradycyjna, elektroniczna, elektroniczna „open access”), liczba dostępnych czasopism, możliwości analityczne, standaryzacja procesu wydawniczego i koszty. Kryteria te przemawiają za przewagą czasopism międzynarodowych, obcojęzycznych, wydawanych w formie elektronicznej oraz „open access”.

Czynniki, które determinują konkurencyjność i wybór konkretnego tytułu czasopisma to: Impact Factor, obecność w elektronicznych i indeksowanych bazach danych, ewaluacja czasopisma, procedura wydawnicza i zasięg czasopisma. W procesie wyboru konkretnego czasopisma konieczne jest wyważenie wielu elementów, począwszy od jakości artykułu (jaką wnosi wartość do teorii lub praktyki), z uwzględnieniem ryzyka przyjęcia lub odrzucenia, jak również ocena wagi ewaluacji oraz czynnika Impact Factor (czy zależy nam na większej punktacji, czy na dotarciu do szerszego grona odbiorców, czy też na cytowalności) ponieważ nie zawsze możliwe jest osiągnięcie wszystkich efektów jednocześnie.

Elementy, które decydują o jakości i merytorycznej ocenie artykułu to: dobry pomysł na artykuł i wkład do teorii i praktyki, dobry tytuł (krótki tytuł, wskazujący problem), dobra struktura artykułu i spełnienie wymogów formalnych (czynnik ważny, a często niedoceniany).

Struktura dobrego artykułu naukowego powinna zawierać następujące elementy: uzasadnienie tematu (w tym: cel opracowania oraz krótko przedstawiona struktura artykułu); przegląd literatury (aktualne źródła, cytowane źródła, artykuły z dobrym IF); metodyka badań (instrument badawczy, dobór próby, procedura badań, analiza wyników); dyskusja z wynikami badań innych autorów (jak nasze badania odnoszą się do innych); implikacje (jak możemy wdrożyć wyniki naszych badań do praktyki lub do teorii); podsumowanie (co nowego wniósł artykuł do teorii i praktyki, jakie są ograniczenia badania, jakie mogą być potencjalne kierunki dalszych badań).

Podsumowanie konferencji

Podsumowując konferencję, prorektor prof. R. Sobiecki stwierdził m.in.: „cyfryzacja daje potencjał przekraczania nowych granic”, wskazał najważniejsze korzyści wynikające z cyfryzacji dla człowieka, podkreślił istotne znaczenie udziału praktyków (w formule konferencji oraz w dyskusji naukowej), zwrócił uwagę na potrzebę interdyscyplinarnej współpracy w rozwiązywaniu najważniejszych problemów i wyzwań w gospodarce cyfrowej.