(na podstawie badań metodą testu koniunktury przeprowadzonych w październiku i listopadzie)
Sygnały spowolnienia koniunktury w gospodarce polskiej potwierdziły się. Na początku IV kwartału 2021 r. zarówno barometr koniunktury IRG SGH (BARIRG), jak i wskaźniki koniunktury we wszystkich działach gospodarki, objętych badaniami IRG, poza sektorem bankowym, zmniejszyły swoje wartości. Pogarszają się także nastroje przedsiębiorców i konsumentów.
Wartość barometru BARIRG wynosi obecnie -8,4 pkt (rys. 1). To wynik nieco wyższy od wieloletniej średniej (-9,9 pkt) dla IV kwartału roku. Spadek wartości barometru w porównaniu z III kwartałem br. wyniósł 6,6 pkt. W skali roku wartość barometru wzrosła o 14,5 pkt, co w przeważającej mierze jest tzw. efektem bazy.
Rysunek 1. Barometr IRG SGH (BARIRG) i realny PKB w Polsce w latach 2003-2021
Uwaga: stopa wzrostu realnego PKB w III kwartale 2021 r. to tzw. szybki szacunek.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i IRG SGH.
Największy wpływ na spadek wartości barometru w IV kwartale miało pogorszenie się nastrojów gospodarstw domowych. Spadek wartości wskaźnika kondycji gospodarstw domowych o 16,9 pkt, spowodował spadek wartości barometru o 4,8 pkt. Spadki wskaźników koniunktury w przemyśle przetwórczym (o 5,9 pkt), budownictwie (o 9,8 pkt) i handlu (o 6,0 pkt) przyczyniły się do spadku wartości barometru odpowiednio o: 1,7, 1,4 i 0,85 pkt. Wzrost wartości wskaźnika w sektorze bankowym o 15,1 pkt zmniejszył spadek wartości barometru o 2,2 pkt. W skali roku wartości wszystkich wskaźników i barometru zwiększyły swoje wartości.
Pogorszenie się koniunktury w przemyśle przetwórczym było widoczne już w III kwartale. W październiku wskaźnik koniunktury IRGIND przyjął wartość ujemną, niższą o 6,6 pkt od wartości z września (rys. 2). W ciągu kwartału (w porównaniu z lipcem) wartość wskaźnika obniżyła się o 5,9 pkt. Zmiany koniunktury w ciągu kwartału w poszczególnych grupach przedsiębiorstw były jednak zróżnicowane. Największe spadki wartości wskaźnika odnotowano dla producentów dóbr inwestycyjnych i firm o zatrudnieniu ponad 500 pracowników (odpowiednio o: 21,8 i 33,7 pkt). Wzrost wartości wskaźnika odnotowano dla producentów nietrwałych dóbr konsumpcyjnych (o 12,4 pkt) oraz firm zatrudniających od 51 do 250 osób (o 7,9 pkt). W przekroju regionalnym najbardziej pogorszyła się koniunktura w makroregionie wschodnim (spadek wartości wskaźnika o 20,1 pkt). Poprawa koniunktury miała miejsce w trzech makroregionach: północno-zachodnim (wzrost wskaźnika o 18,1 pkt), północnym (o 2,8 pkt) i województwie mazowieckim (o 1,0 pkt).
Rysunek 2. Wskaźnik koniunktury w przemyśle przetwórczym IRG IND i produkcja sprzedana przemysłu przetwórczego w Polsce w latach 2006-2021
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i IRG SGH.
W ciągu kwartału wzrosły: wielkość produkcji oraz poziom zamówień w ujęciu ogółem i zapasów wyrobów gotowych. Największy wzrost, o 17,9 pkt, odnotowano jednak dla salda odpowiedzi na pytanie o ceny produkcji sprzedanej. Spadła wielkość zatrudnienie, pogorszyła się sytuacja finansowa przedsiębiorstw przemysłowych i ich oceny ogólnej sytuacji gospodarczej w kraju. Przewidywania dot. rozwoju sytuacji w firmach i gospodarce w najbliższych miesiącach są pesymistyczne. Przedsiębiorcy sygnalizują dalsze narastanie uciążliwości barier działalności gospodarczej. Ponownie jako główną barierę wymieniają brak wykwalifikowanej siły roboczej, o czym informuje 81,4% ankietowanych przedsiębiorstw. Nasilają się również problemy z zaopatrzeniem w surowce i materiały. Zgłasza je 77,2% badanych.
Także w budownictwie (rys. 3) odnotowano pogorszenie się koniunktury. Wskaźnik koniunktury budowlanej (IRGCON) w ciągu kwartału zmniejszył swoją wartość o 9,8 pkt, do wysokości -2,7 pkt. Przedsiębiorstwa budowlane informują o spadku wielkości produkcji, zamówień i zatrudnienia. Zmniejszył się stopień wykorzystania mocy produkcyjnych, pogorszyła się sytuacja finansowa przedsiębiorstw i ich oceny sytuacji ogólnej w gospodarce. Rosną ceny, zwłaszcza ceny surowców i materiałów. Ten wzrost przedsiębiorcy wskazują jako główną barierę ograniczającą ich aktywność (75,2% badanych). Ankietowani sygnalizują również problemy ze znalezieniem pracowników, niestabilność przepisów prawnych i nadmierne obciążenia podatkowe. Prognozy firm budowlanych na najbliższą przyszłość są pesymistyczne.
Rysunek 3. Wskaźnik koniunktury w budownictwie IRG CON i produkcja sprzedana budowlano-montażowa w Polsce w latach 2000-2021
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat i IRG SGH.
Pogorszyły się również nastroje gospodarstw domowych (rys. 4). Wskaźnik kondycji gospodarstw domowych IRG KGD zmniejszył swoją wartość w ciągu kwartału o 16,9 pkt, do poziomu -33,5 pkt. Spadły wartości wszystkich składowych wskaźnika. Najbardziej nasiliły się obawy o przyszłą sytuację finansową gospodarstw domowych (spadek wartości salda o 23,2 pkt). Pogorszyły się oceny ogólnej sytuacji gospodarczej kraju (o 20 pkt), wzrosły obawy przed utratą pracy (o 9,6 pkt) i obniżyła się zdolność do oszczędzania (o 14,7 pkt). Z obawy przed dalszym wzrostem cen i spadkiem siły nabywczej dochodów gospodarstwa domowe zwiększyły zakupy trwałych dóbr konsumpcyjnych (wzrost wartości salda o 10,9 pkt).
***
Z badań koniunktury przeprowadzonych we wrześniu i październiku 2021 r. wynika, że gospodarka polska wkroczyła w fazę spowolnienia. Narastają problemy ze znalezieniem pracowników i zaopatrzeniem. Problemem zarówno dla przedsiębiorców jak i konsumentów jest wzrost cen. Przewidywania co do ich przyszłej sytuacji ekonomicznej w najbliższych miesiącach są pesymistyczne. Biorąc pod uwagę pesymistyczne nastroje przedsiębiorców i konsumentów oraz negatywne oddziaływanie czynników sezonowych w IV kwartale, należy spodziewać się dalszego pogorszenia się koniunktury.
Rysunek 4. Wskaźnik kondycji gospodarstw domowych IRG KGD i konsumpcja prywatna w Polsce w latach 2003-2021
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i IRG SGH.
